Điều giản dị

Nhớ tết Đoan Ngọ xưa

BPO - Khi cái nắng đầu hè bắt đầu trải dài trên mái nhà, khi tiếng ve ngân vang khắp các tán cây và hoa phượng rực đỏ cả góc sân trường, cũng là lúc học trò tạm biệt sách vở sau một năm học miệt mài. Trong cái không khí ấy, tết Đoan Ngọ lặng lẽ gõ cửa. Không rộn ràng như tết Nguyên đán, cũng chẳng rực rỡ như đêm rằm Trung thu, nhưng với tôi, tết Đoan Ngọ luôn là một ngày đặc biệt, gợi nhắc biết bao kỷ niệm ấm áp về gia đình, về tuổi thơ và những món ăn mộc mạc truyền thống, đậm hương vị quê nhà.

Tết Đoan Ngọ, hay còn gọi là tết “giết sâu bọ”, diễn ra vào mồng 5 tháng 5 âm lịch. Từ nhỏ, tôi không hiểu vì sao lại có cái tên kỳ lạ như vậy, chỉ biết rằng sáng hôm ấy, mẹ thường gọi tôi dậy sớm hơn mọi ngày, thúc giục cả nhà “ăn cơm rượu để diệt sâu bọ”. Sau này lớn lên mới biết, đó là một quan niệm dân gian, rằng vào thời điểm giao mùa, sâu bọ, tà khí dễ sinh sôi, nên người ta dùng các món ăn đặc biệt như cơm rượu nếp, trái cây chua ngọt… để thanh lọc cơ thể và cầu mong sức khỏe.

Hồi còn nhỏ, cứ đến mồng 5 tháng 5 âm lịch, tôi lại lon ton theo mẹ ra chợ từ sáng sớm. Chợ quê lúc ấy như bừng lên sức sống, người đi kẻ lại tấp nập mua sắm lễ vật cho tết Đoan Ngọ. Quầy mận đỏ, vải thiều, bánh tro lúc nào cũng đông khách, ai cũng mong mua được thứ ngon nhất mang về. Nhưng đông nhất vẫn là hàng bán cơm rượu. Mọi người ai cũng ghé mua ít nhất một hũ mang về, vì mẹ tôi bảo: “Tết Đoan Ngọ mà thiếu cơm rượu nếp thì coi như chưa trọn vẹn”. Mùi cơm rượu thơm nồng, ngòn ngọt lan ra giữa không khí chợ quê rộn ràng…

Mẹ tôi là người kỹ tính, đã làm thì phải đến nơi đến chốn. Cơm rượu nếp cũng vậy. Mẹ bảo, gạo nếp phải chọn loại dẻo thơm, hạt to, đều và chắc. Sau khi nấu chín, cơm được mẹ trải ra nong, để thật nguội mới bắt đầu rắc men. Để có được những mẻ cơm rượu thơm ngon, mỗi người đều có bí quyết cho riêng mình từ cách chọn men đến công đoạn ủ. Mẹ bảo phải dùng men chuẩn, loại mà bà ngoại ngày xưa hay dùng, chứ dùng men công nghiệp thì mất hẳn mùi vị truyền thống. Sau khi rắc men, cơm được mẹ vo lại thành từng nắm nhỏ, gói trong lá chuối hoặc lá sen, rồi ủ kín trong một góc mát. Khoảng hai ngày sau là có thể thưởng thức. Lúc mở lá ra, cả nhà ai cũng hào hứng. Những hạt cơm căng bóng, mềm dẻo, thơm nức mũi. Vị ngọt dịu pha chút cay nồng của rượu khiến tôi dù còn nhỏ cũng phải “ăn vụng” đến vài muỗng mới thôi.

Không chỉ cơm rượu, mâm cúng ngày Đoan Ngọ ở quê tôi còn có thêm trái mận, vải, bánh tro, có khi có cả xoài, dứa hay ít lạc luộc, bánh đa. Tất cả đều là những thứ cây nhà lá vườn, giản dị nhưng đậm đà tình quê. Mâm cúng được bày biện gọn gàng trên chiếc bàn gỗ giữa nhà, mẹ thắp nén nhang, chắp tay khấn tổ tiên, cầu cho gia đình mạnh khỏe, mùa màng thuận lợi. Không khí lúc đó vừa linh thiêng vừa gần gũi. Cả nhà quây quần bên mâm cúng, vừa ăn vừa kể chuyện, tiếng cười nói rộn ràng.

Tết Đoan Ngọ với tôi còn là khoảng thời gian để học từ mẹ những điều giản dị mà sâu sắc. Không chỉ là cách mẹ chọn gạo nếp, loại men ngon, mà còn là sự cẩn thận, kiên nhẫn và tình yêu thầm lặng mẹ dành cho những nét đẹp xưa cũ. Mẹ ít khi nói ra, nhưng qua từng việc mẹ làm, tôi hiểu rằng việc gìn giữ những món ăn, những phong tục truyền thống không chỉ là thói quen, mà còn là cách mẹ lưu giữ ký ức, để thế hệ sau học hỏi, tiếp nối.

Giờ đây, khi đã trưởng thành và sống xa nhà, tôi vẫn giữ thói quen ghé chợ hay siêu thị vào ngày tết Đoan Ngọ, mua một hũ cơm rượu, ít vải, mận hay đôi chiếc bánh tro. Không hẳn chỉ để làm theo tục “giết sâu bọ” như lời mẹ vẫn nói khi xưa, mà còn là cách tôi níu giữ chút hương xưa, để lòng được dịu lại giữa bao lo toan, vội vã của cuộc sống nơi phố thị. Nhấm một thìa cơm rượu, tôi như thấy thấp thoáng dáng mẹ lom khom bên nong cơm rượu, tiếng cha cười vang khi cắn miếng mận chua, mùi chợ quê sáng sớm và cả những ngày hè êm ả của tuổi thơ mình.

Cúc Phương