NGHE - THẤY & SUY NGẪM 08:51, 19/12/2014 GMT+7

BP - Tại kỳ họp thứ 11 HĐND tỉnh, khi một vị giám đốc sở trả lời chất vấn của đại biểu, phần nói về chăn nuôi ông ấy đọc một câu mà tôi cứ tưởng mình nghe nhầm. Đó là câu “phát triển các trang trại sản xuất giống heo ông bà”. Nhưng không phải chỉ mình tôi thấy ngỡ ngàng, người ngồi bên cạnh sau khi nghe cũng tròn xoe mắt rồi chìa văn bản trả lời của ông giám đốc, gạch chân mấy từ ngữ lạ lùng ấy và đoán, có lẽ ông ấy muốn diễn đạt là giống heo lai “ép một, ép hai” gì đó chớ viết trong văn bản và nói trước đông người thế này thì kỳ quá!

Cách đây mấy tuần, khi trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội tại kỳ họp thứ 8 về tình trạng hàng nhái, hàng giả tràn lan, có vị bộ trưởng nọ khi “trình bày hoàn cảnh” cũng đã hơi quá đà nói rằng, có lúc nhân viên của bộ này phải “nếm” để phân biệt phân bón giả, phân bón thật. Dĩ nhiên, đây là nếm phân hóa học. Ý của vị bộ trưởng là muốn đưa ra một ví dụ cụ thể về tình trạng thiếu phương tiện nên nhân viên của ông đã phải dùng miệng để thay cho thiết bị, máy móc! Nhưng không phải ai cũng có thể đoán ý người nói, người viết như hai trường hợp kể trên. Bởi tiếng Việt của chúng ta vốn rất phong phú và đa nghĩa. Cùng một từ, một cụm từ, nhưng ngắt nhịp trong khi đọc khác nhau thì sẽ cho ra những ý nghĩa khác nhau. Ví dụ trong câu “thanh niên làm tình nguyện xây dựng nông thôn mới”, nếu ngắt nhịp ở trước chữ “nguyện” thì ý nghĩa của câu sẽ rất tục, và tôi tin chắc không ai dám đọc to lên.

Chuyện chữ nghĩa trong nhiều hoàn cảnh đã gây không ít tình huống dở khóc dở cười. Ở một vài hội nghị, có người lên bục phát biểu đã “kính thưa” rất nhiều người, nhưng có người thì gọi là đồng chí, có người lại gọi là anh Ba, chị Tư. Thậm chí có người đã “kính thưa hai anh Tư”, vì trong hội nghị đó có tới 2 người phải kính thưa và đều là thứ tư. Trong một vài sự kiện được truyền hình trực tiếp, nhiều khi người dẫn chương trình giới thiệu nhân vật khách mời như sau: “Đến dự với chúng ta có vợ chồng giáo sư X”, hoặc “cùng tham dự sự kiện còn có vợ chồng bộ trưởng Y”... Trong trường hợp này, người ta sẽ nghĩ tới phông văn hóa của người dẫn chương trình có vấn đề. Bởi theo phép tắc của người Việt, chỉ có thể gọi như thế đối với người bình thường, ngang hàng hoặc kẻ dưới, ví như vợ chồng bác Bảy, vợ chồng anh bạn, vợ chồng đứa em... Còn với những người đáng kính, có danh phận cao trong xã hội như giáo sư, bộ trưởng... phải gọi là ông bà giáo sư, bộ trưởng hoặc giáo sư, bộ trưởng cùng phu nhân... mới hợp lẽ.

Không chỉ đa nghĩa, tiếng Việt còn mang ý nghĩa khác nhau ở mỗi vùng miền. Ví như ngoài Bắc, khi một nhóm bạn rủ nhau đi rượu chè bù khú thì người ta có thể nói là chơi bời, nhưng trong Nam, từ chơi bời chỉ để nói đến những người không đứng đắn trong quan hệ nam nữ...

Còn rất nhiều ví dụ về sự tinh tế, sự đa nghĩa của tiếng Việt mà người dùng từ nếu “sai một li” có thể “đi một dặm”. Những người lao động chân tay, ít quan tâm đến chữ nghĩa thì có thể nói nhầm, thậm chí nói sai ý nghĩa cũng không đáng trách. Nhưng với những người có học hàm học vị, chức vụ cao trong xã hội - những người được cho là “trên thông thiên văn, dưới tường địa lý” mà diễn đạt những câu tối nghĩa hoặc đa nghĩa, khiến người nghe có thể liên tưởng đến những nghĩa dung tục thì thật đáng buồn! 

T.N