ÔN CỐ TRI TÂN 15:46, 23/11/2019 GMT+7

BP - Theo sử sách còn lưu lại đến ngày nay, thời nhà Trần trị vì, những gương quan lại thanh liêm có rất nhiều. Họ đa phần là những người tài giỏi, có uy tín cao trong triều đình và tên tuổi những gương sáng ấy đến nay còn được hậu thế tưởng nhớ, ngợi ca. Tỷ như An phủ sứ Thiên Trường Trần Thì Kiến thời vua Trần Anh Tông từng móc họng trả cỗ không nhận hối lộ để tạo thuận lợi cho kẻ cầu cạnh; Nội thư hỏa chánh chưởng phụng ngự Nguyễn Bính thời vua Trần Minh Tông nộp lại tiền bổng cho triều đình sau khi đi làm việc công. Những người theo nghĩa tôn quân như thế, chính là cơ sở, gốc rễ cho sự thanh sạch nơi quan trường thời Trần.

Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi không chỉ được biết đến với danh vị “Lưỡng quốc trạng nguyên”, mà cao cả hơn, ông là viên quan không tham vàng, mờ mắt vì bạc tiền. Mạc Đĩnh Chi làm quan liêm khiết, không a dua, cảnh nhà rất thanh đạm. Vua Trần Minh Tông biết hoàn cảnh của ông nên ban đêm sai người đem 10 quan tiền bỏ vào nhà ông. Đến hôm sau, Mạc Đĩnh Chi vào chầu, tâu ngay với vua việc ấy. Vua bảo: “Không ai đến nhận, cho khanh lấy mà tiêu”.

Còn Chu Văn An là người sống liêm khiết và đầy trách nhiệm với nước khi dâng “Thất trảm sớ” khuyên vua giết 7 tên nịnh thần hại nước... Trong sách “Phong tục sử” (Lịch sử phong tục và danh nhân nước Nam) có đoạn viết: “Tính An ngay thẳng trong sạch, tu luyện khổ tiết, không cầu lợi đạt...”; ...“Có khi được ban thưởng, sau khi bái tạ xong bèn lấy đem cho người, thiên hạ cho ông là rất cao thượng”. Mạc Đĩnh Chi, Chu Văn An là những hiền lương cả về tài năng và nhân cách của nhà Trần.

Đối với tội tham nhũng, luật lệ thành văn thời Trần đến nay không còn, nên hậu thế không rõ việc xét xử tội trạng này như thế nào. Nhưng với những gì còn lại từ sử cũ, tội đục khoét của dân, của nước thì bị xử rất nặng. Theo sách “Đại Việt sử ký toàn thư”, có chép về trường hợp Phí Mạnh thì rõ. Theo đó, vào năm 1292, Phí Mạnh làm An phủ Diễn Châu “giữ chức chưa được bao lâu, có tiếng đồn là tham ô, nên nhà vua đã triệu về kinh và sai lính đánh trượng”. Phí Mạnh sau đó hối cải, từ bỏ con đường “vinh thân phì gia” bất chính để theo đường thẳng.

Hay như trường hợp Thái sư Trần Thủ Độ, dù quyền lực thực tế cao hơn cả vua nhưng đặt lợi ích quốc gia, dòng tộc cao hơn lợi ích bản thân, không hề dùng quyền thế để làm lợi riêng cho mình. Sử sách còn truyền lại việc có người thân quen muốn làm chức câu đương (chức dịch trong xã, giữ việc bắt bớ, giải phạm nhân) mà nhờ cậy vợ ông là Linh từ quốc mẫu Trần Thị Dung xin cho. Ông đồng ý nhưng với điều kiện phải chặt một ngón chân với lý do người này nhờ cậy mà được chức, để phân biệt với những câu đương khác. Dĩ nhiên việc xin ấy sau không thành.

Hay trong khi vua Trần Thái Tông định dùng anh ruột Trần Thủ Độ là An Quốc làm Tể tướng, Thủ Độ đã trình bày ý mình rằng nếu An Quốc tài giỏi thật sự thì ông xin về hưu để nhường cho anh. Còn nếu cho rằng mình giỏi hơn An Quốc, thì không thể lại dùng cả An Quốc, bởi 2 anh em cùng làm Tể tướng sẽ sinh ra cái tệ lũng đoạn triều chính. Nhờ thế mà với nhà Trần, Trần Thủ Độ được xem là người có công lớn tột bậc và trong buổi đầu triều đại, kỷ cương phép nước được tạo lập, củng cố. 

Vào thời nhà Trần, để phòng chống nạn tham nhũng cũng đã có một số biện pháp đáng chú ý khác như trong xét xử các vụ án. Pháp luật thời Trần cho phép người coi ngục đi báo tin vụ kiện được lấy tiền cước lục tùy quãng đường xa gần, ty xét án được lấy tiền bình bạc (tiền xét án). Vậy là những viên quan liên quan đến lĩnh vực hình án được nhận tiền công công khai khi đi báo tin, khi xét xử. Biện pháp này khuyến khích ở mức độ nhất định trách nhiệm, lòng hăng hái của họ để tận tâm trong công việc. Và thời Lý có tiến hành biện pháp khảo khóa quan lại 9 năm/lần, thì thời Trần cũng kế thừa biện pháp này với quy định việc xét duyệt quan lại 15 năm 1 lần. Với công cuộc chống nạn “sâu dân, mọt nước”, biện pháp khảo khóa rõ là nhằm cất nhắc quan lại thực tài, liêm khiết lên vị trí cao, phù hợp năng lực, phẩm chất; hạ bậc, thải loại quan lại yếu kém.

Lời bàn:

Tham nhũng thì hầu như thời nào và ở đâu cũng có. Và khi “cơ thể bị bệnh”, thì rõ ràng phải tìm “thuốc” để “chữa bệnh”. Nhà Trần cũng thế, và những biện pháp khả dĩ nhất đã được các vua Trần thực hiện. Với trường hợp của Phí Mạnh làm An phủ Diễn Châu trong giai thoại đã nêu  cho thấy, vua Trần đã có hành động cụ thể trừng trị tội tham ô, đó là “đánh trượng” kẻ tham nhũng bị dân tố cáo. Đó không chỉ là việc phạt kẻ có tội, mà cao hơn nữa đó là đòn trượng giáng xuống đánh vào lòng tự trọng, làm cho kẻ phạm tội thấy hổ thẹn mà chừa.

Và sau đó, vua Trần không bỏ ông ta, mà ngược lại vẫn giữ làm An phủ sứ ở Diễn Châu, tức là tạo điều kiện để chuộc lỗi. Đây được xem là biện pháp rất nhân văn. Kết quả là về sau Phí Mạnh được chính người dân Diễn Châu ngợi ca là: “Diễn Châu an phủ thanh như thủy” (An phủ Diễn Châu trong tựa nước). Đâu dễ từ kẻ bị dân tố cáo, sau lại được chính dân ca ngợi nếu không phải là người biết hổ thẹn, biết “quay đầu là bờ”.

Quan lại giữ mình liêm khiết quả đáng được người đời trân trọng, nhưng quan lại có lỗi mà biết ăn năn, sửa mình thành người liêm trực còn đáng tôn vinh hơn.

N.D