ÔN CỐ TRI TÂN 10:23, 15/05/2018 GMT+7

BP - Trong chuyên mục này, đã có lần nhắc tới nhân vật Trương Phúc Loan là một quyền thần cuối thời các chúa Nguyễn ở đàng Trong. Trong hơn 10 năm cầm quyền binh, Trương Phúc Loan đã lạm dụng quyền hành vì quyền lợi cá nhân, khuynh đảo chính sự ở đàng Trong và ông là nguyên nhân chính khiến chính quyền các chúa Nguyễn sụp đổ. Vì Trương Phúc Loan đặt ra nhiều thứ thuế, hình phạt sách nhiễu nhân dân. Loan xui chúa lập phường chơi xuân, mỗi phường gồm 15 người, mỗi người phải nộp thuế một quan tiền để khi có lễ hội thì tổ chức làm trò mua vui.

Minh họa: S.H

Thấy Nguyễn Phước Dục là người được nể trọng nên Loan gả con gái để cầu thân. Tuy nhiên, Dục vẫn giữ thái độ trung lập không theo phe Phúc Loan nên bị vu cáo mưu phản rồi bãi chức của Dục mặc dù không tìm ra bằng cớ. Sau đó, Dục uất ức rồi chết. Vào năm 1773, thấy Trương Phúc Loan lộng quyền, một số tông thất và đại thần trong triều tìm cách trừ ông nên mật giao cho quan Hàn lâm Ngô Đình Thứ và Tri phủ Trần Giai Đạo lén trộm ấn son làm giả thư của Loan thông đồng với quân Tây Sơn vứt ngoài đường. Quân lính lúc tuần tra bắt được thư đem trình cho Nội tả Chưởng cơ Bộ doanh là Nguyễn Phúc Văn (con thứ ba của Vũ Vương). Văn trình với Định Vương xin trị tội nhưng Trương Phúc Loan một mực kêu oan nên Định Vương bỏ qua.

Năm 1771, 3 anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ, Nguyễn Huệ ở trại Tây Sơn tụ tập những người bất mãn chính quyền, vô gia cư, nghèo khổ vì sự chuyên quyền vơ vét của Trương Phúc Loan phát động phong trào Tây Sơn. Với danh nghĩa lấy của người giàu chia cho người nghèo hợp với lòng dân, lực lượng Tây Sơn lớn mạnh nhanh chóng. Năm 1773, dưới danh nghĩa phò trợ hoàng tôn Nguyễn Phúc Dương trừ quyền thần Trương Phúc Loan, Nguyễn Nhạc khởi binh đánh chiếm Quy Nhơn, cướp kho lúa. Nhận được tin báo, Định Vương cử binh đánh dẹp quân Tây Sơn nhưng những trận đầu đều bại. Tướng lĩnh hoặc tử trận hoặc hèn nhát bỏ chạy, quân lính tan rã nhanh chóng do huấn luyện kém trong thời bình và ý chí chiến đấu suy sụp vì Trương Phúc Loan nhận của đút lót để điều người này ra trận, cho người nọ ở nhà. Mãi đến tháng 4-1774, Nguyễn Cửu Đàm, Lưu thủ dinh Long Hồ Tống Phúc Hợp và Cai bộ Nguyễn Khoa Thuyên mới tạm giữ chân được quân Tây Sơn ở Hòn Khói.

Ở đàng Ngoài, tháng 5-1774, Tĩnh Đô vương Trịnh Sâm nhận được báo cáo của Trấn thủ Nghệ An Bùi Thế Đạt về tình hình rối ren ở đàng Trong. Vốn là người quyết đoán, thông minh lại vừa dẹp yên các cuộc nổi dậy của Hoàng Công Chất ở Hưng Hóa, Lê Duy Mật ở Trấn Ninh, quân đội đang trong tư thế sẵn sàng nên Trịnh Sâm lập tức điều Việp quận công Hoàng Ngũ Phúc và một số tướng lĩnh chủ chốt lấy danh nghĩa giúp chúa Nguyễn đánh dẹp Tây Sơn, khởi binh chinh phạt đàng Trong. Quân Trịnh tiến đến đâu quân Nguyễn hàng đến đó. Đến tháng 10, Ngũ Phúc đã chiếm được dinh Quảng Bình. Tháng 11, Trịnh Sâm thân chinh cầm quân vào Nghệ An hỗ trợ Hoàng Ngũ Phúc, ra thông cáo thiên hạ dấy binh vào Nam để trừ quyền thần Phúc Loan.

Đã có cớ trừ Trương Phúc Loan trong tay, Ngoại hữu Chưởng dinh Nguyễn Cửu Pháp và Tiết chế thủy bộ Nguyễn Phúc Cường tấu Định Vương bày mưu mời Loan đến bàn việc chống quân đàng Ngoài rồi bắt Loan giao nộp cho Hoàng Ngũ Phúc. Định Vương còn dâng vàng bạc kèm theo biểu, khải và thư cho vua Lê, chúa Trịnh và Hoàng Ngũ Phúc để làm kế hoãn binh. Đồng đảng của Loan là Hộ bộ Thái Sinh cũng bị bắt giam vào ngục. Của cải, nhà cửa của Loan đều bị dân, quân cướp phá không còn gì.

Thực tế, sau khi quân Trịnh ra thông cáo, Trương Phúc Loan đã tìm cách liên hệ với Hoàng Ngũ Phúc nhưng chưa nhận được câu trả lời từ phía Ngũ Phúc thì ông đã bị bắt. Ở hành dinh của quân Trịnh, ông sai con là Trương Phúc Tuấn ra sức hối lộ vàng bạc châu báu cho Hoàng Ngũ Phúc và các quan viên trong quân ngũ để cầu an và xin hoãn giải về Thăng Long. Khi được hỏi vàng bạc ở đâu mà có, Tuấn trả lời là do bán ruộng đất trong nhà để cứu mạng cha. Cuối cùng, Trương Phúc Loan cũng bị giải ra Thăng Long để chịu tội, nhưng trên đường đi lâm bệnh rồi chết vào mùa đông năm 1776.

Lời bàn:

Theo sử sách còn lưu truyền đến ngày nay, ở Trung Quốc thời nhà Thanh, có viên đại thần Hòa Thân nổi tiếng tham nhũng, với khối tài sản gấp 15 lần ngân khố quốc gia thì ở Việt Nam thời chúa Nguyễn, quyền thần Trương Phúc Loan cũng tham lam chiếm dụng tới 8-9 phần mười số thuế thu được của quốc khố. Vì tham lam, tàn ác nên người đương thời khinh bỉ gọi Trương Phúc Loan là Trương Tần Cối - tên của gian thần đời Tống bên Trung Quốc bị nhân dân căm ghét vì hãm hại chết trung thần Nhạc Phi. 

Lịch sử nhân loại đã chứng minh rằng, phàm là những kẻ bạo ngược tham lam, thế nào rồi cũng có một kết cục bi thảm. Trương Phúc Loan được sinh ra trong danh gia vọng tộc là vậy nhưng lại không hiểu được cái đạo lý vô cùng đơn giản ấy, xem ra Trương Phúc Loan ngày xưa có bị người đời coi khinh cũng đáng lắm thay. Và cái chết không manh chiếu bó thây của ông âu cũng là chuyện phải đến để trả giá xứng đáng cho điều ông ta đã gây nên. Chỉ đáng tiếc cho cơ đồ hơn trăm năm của chúa Nguyễn tan tác theo đó. Thế mới hay rằng, quyền lực và tiền bạc, địa vị, danh vọng... tất cả đều là phù du, xin hậu thế đừng ai quên điều ấy.

N.D