ÔN CỐ TRI TÂN 08:45, 31/10/2017 GMT+7

Năm 1467, người Ai Lao đem quân chiếm động Cư Lộng, cướp bóc vùng biên giới Đại Việt. Ngày 9-2-1467, vua Lê Thánh Tông sai Khuất Đả, bấy giờ giữ chức Hành tổng binh, dẫn 1.000 quân đi đánh dẹp. Ngoài ra, Lê Thánh Tông cũng lấy Đồng tổng binh vệ Định Huân là Nguyễn Động làm phó và Nghiên Nhân Thọ làm Tán lý quân vụ, họp với quân đồn trú trấn Gia Hưng cùng tiến quân. Lê Thánh Tông nói với Nhân Thọ rằng: Ngươi và Khuất Đả được phép tự tiện làm việc.

Minh họa: S.H

Theo lệnh vua, Khuất Đả đem quân đến châu Mộc phủ Gia Hưng hợp cùng, 300 thổ binh đến thẳng sách Câu Lộng ở Mã Giang. Ông sai Tổng tri vệ Gia Hưng là Lê Miễn đem quân vệ Gia Hưng đến động Khâu Chúc cùng thổ binh 2 châu Việt và Mỗi rồi tung lời đồn là đánh quân giặc quấy nhiễu, nhưng thực ra là ngăn chặn các đường hiểm yếu. Quân Ai Lao nghe tin vậy nên sợ hãi và tự tan rã. Ông cho người phi báo về triều rằng Ai Lao xin trả lại đất chiếm, xin đem quân về.

Khuất Đả đóng quân nửa tháng, sau sai người đi chiêu dụ người Ai Lao. Phụ đạo Cầm Đồng dẫn thuộc hạ người Ai Lao đến dinh Khuất Đả xin đầu hàng. Khuất Đả bèn sai Kinh lược Mộc Châu họ Xa (là thổ dân địa phương) tu sửa cửa ải cũ, cùng với Phụ đạo Cầm La đốc suất thổ binh canh giữ. Sau khi chiêu dụ xong người Ai Lao, Khuất Đả cùng với Thông Chính ti Tả thừa Nghiên Nhân Thọ đem quân về triều. Trước đó, khi nhận tin báo của Khuất Đả về triều, vua Lê Thánh Tông đã sai quyền Tổng tri vệ Ninh Sóc là Đào Viện làm Đốc tướng thay Khuất Đả và ban thưởng cho ông 10 quan tiền. Tuy nhiên, khi tin chưa đến nơi thì ông đã đưa quân quay về. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” có đoạn chép về sự việc này như sau: Trong chiến dịch này, cả đi lẫn về 18 ngày, hành quân tới đâu, hàng ngũ nghiêm chỉnh, đến gà, chó cũng không bị kinh động.

Giữa năm 1467, có nổi loạn ở bảo Khả Lặc trấn An Bang (vùng Quảng Ninh ngày nay). Lê Thánh Tông sai Khuất Đả, lúc này giữ chức Đô đốc thiêm sự, đem 500 quân Ngũ phủ đến dẹp loạn. Tuy nhiên chưa đến nơi thì nổi loạn tạm yên nên ông đưa quân trở về. Cuối năm đó, bảo Khả Lặc trấn An Bang một lần nữa có loạn. Ông lại được vua sai dẫn 1.000 quân Ngũ phủ cùng quân 2 ty Thân Quân, Điện Tiền và 2 ty Hiệu úy đi đánh. Lê Thánh Tông cũng sai Lại sai Kiêu vệ điệp tổng tri Lê Công Nghị dẫn quân Ngũ phủ đi ứng cứu, Nam quân phủ Đô đốc đồng tri Nguyễn Đức Trung đi An Bang đốc thúc, cho phép chém trước tâu sau, cho phát 3 vạn thăng gạo kho, sai người phủ Trung Đô làm lương chở tới trấn An Bang để cung cấp cho quân lính.

Tuy nhiên, trong lần ra trận này ông đã gặp bất lợi. Tháng 8-1468, Khâm sai quyền Lại khoa cấp sự trung Nghiên Nhân Thọ hặc tội đối với Tổng binh trấn An Bang Lê Hối và Đốc tướng Khuất Đả. Lê Thánh Tông lệnh cho Nghiên Nhân Thọ tiến hành điều tra và bắt 2 người về kinh. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” chép lại sự việc đó như sau: Mùa đông, tháng 11, ngày mồng 5, lúc tan chầu, vua hỏi đại thần và trăm quan rằng: Đô đốc Khuất Đả trước đây tuy trái quân Luật Hình bộ đương xét hỏi, trẫm muốn gọi cho làm Tổng binh để trấn thủ Bắc Bình có được không?

Nghe vậy, Thái bảo Nguyễn Lỗi nói: Cho sống hay bắt chết, ban chức hay bãi miễn là quyền của đức vua, bọn bề tôi không dám bàn đến. Song Khuất Đả phụng mệnh đánh giặc không nên công, Lục khoa hặc tâu lên, Hình bộ đương xét hỏi. Hãy đợi xong án, nếu ông ta không có tội thì dùng được.

Cũng khi ấy, Hình bộ Thượng thư Lê Bá Trù tâu rằng: Khuất Đả tuy có tội nhưng nay quyền nghi mà dùng thì có hại gì? Và vua theo lời của Lỗi nên lệnh ấy bèn thôi.

Lời bàn:

Không chỉ được đánh giá là vị vua vĩ đại nhất trong lịch sử các triều đại phong kiến của nước nhà, Lê Thánh Tông còn là nhà văn hóa kiệt xuất của nước Việt. Qua giai thoại đã nêu, hậu thế càng thấy rõ hơn ở vị vua thuộc hàng đệ nhất minh quân này là biết nghe lời can ngăn của bề tôi. Ở đời, người ta chỉ hơn nhau ở chỗ biết nghe ấy. Bởi, làm cha mẹ mà không biết nghe, gia giáo sẽ bại hoại. Làm quan mà không biết nghe, thì chính sự một phương sẽ đổ nát. Làm vua mà không biết nghe, phép nước sẽ bị rẻ rúng ngay ở chỗ tôn nghiêm nhất và thời loạn lạc ắt sẽ đến gần.

Có lẽ trên hết cả, bao trùm tất cả là tấm lòng của ông cũng như ý thức trách nhiệm của ông trước dân tộc và đất nước. Ước vọng và hoài bão của thiên tài Lê Thánh Tông là “Thiên Nam vạn cổ sơn hà tại” - câu thơ trong bài thơ của ông được khắc trên đá núi Bài Thơ (Quảng Ninh). Bài thơ đã được viết cách đây hơn 500 năm, nhưng cho đến bây giờ vẫn còn rung động lòng người hậu thế, bởi lời thơ ấy mang khẩu khí của một bậc đế vương hiền tài và chan chứa xúc cảm nhân văn của một tâm hồn vượt thời đại.

N.D