ÔN CỐ TRI TÂN 14:12, 11/07/2019 GMT+7

BP - Theo sách “Khâm định Việt sử thông giám cương mục”, Nguyễn Nộn là người đứng đầu một sứ quân nổi dậy chống lại triều đình vào cuối thời nhà Lý, đầu thời nhà Trần. Nguyễn Nộn là người xã Phù Dực, huyện Tiên Du (nay là xã Phù Đổng, quận Gia Lâm, Hà Nội). Theo sách “Đại Việt sử lược”, Nguyễn Nộn là người có gương mặt đẹp, lại có lòng bao dung, tính bình thản thanh thoát. Tuy nhiên, sử sách chép không thống nhất về xuất thế của Nguyễn Nộn. Theo các sách “Việt sử tiêu án”, “Đại Việt sử ký toàn thư”, “Khâm định Việt sử thông giám cương mục”, ông vốn là cư sĩ ở hương Phù Đổng. Tháng 8-1218, ông bắt được vàng và ngọc mà không đem dâng vua Lý Huệ Tông, do đó triều đình xuống chiếu bắt giam ông...

Theo sách “Đại Việt sử lược”, cuốn sử ra đời vào thời Trần, thì Nguyễn Nộn vốn là bộ tướng của tướng Trần Tự Khánh. Ông theo Tự Khánh tham gia những cuộc chinh chiến với các sứ quân và chống lại cả nhà Lý từ đầu thời Lý Huệ Tông, chứ không phải tới năm 1218 mới xuất hiện trên chính trường... Năm 1213, Nguyễn Nộn cầm một cánh quân họ Trần chống lại quân triều đình do đích thân Lý Huệ Tông và Thái sư Đàm Dĩ Mông chỉ huy. Ông cùng các tướng họ Trần đánh bại quân nhà Lý. Em họ Trần Tự Khánh là Trần Thủ Độ cùng Trần Hiến Sâm ở tả ngạn đánh thắng quân triều đình. Nguyễn Nộn từ Quốc Oai tiến đến chợ Dừa cùng Phan Lân đánh thắng các tướng ở Hồng Châu là Đoàn Cấm, Vũ Hốt. Lý Huệ Tông thất thế phải chạy lên Lạng Châu.

Sau trận đó, ông được Trần Tự Khánh giao giữ vùng Bắc Giang. Trần Tự Khánh lên Lạng Châu rước Huệ Tông không được liền lập hoàng thân khác lên ngôi, tức là vua Càn Ninh. Năm 1214, anh em họ Đoàn tấn công đất Bắc Giang. Hai bên đánh nhau ở núi Đông Cứu (Gia Lương, Bắc Ninh), Nguyễn Nộn giết chết được Đoàn Nguyễn, nhưng cũng bị thương ở lưng. Tuy nhiên lúc đó nội bộ phe Tự Khánh xảy ra phản loạn lớn. Tướng ở Cam Giá (thị xã Sơn Tây) là Đỗ Bị lại nổi lên chống cự. Nhân thời cơ đó, Nguyễn Nộn cũng phản lại Tự Khánh, xây dựng một thế lực rất lớn.

Do việc cát cứ của Đỗ Bị, Nguyễn Nộn, nên kinh thành Thăng Long bị uy hiếp. Tự Khánh lấy hết vàng bạc, của cải các kho và phóng hỏa đốt kinh đô rồi đưa vua mới là Càn Ninh xuống hành cung ở Lý Nhân (Hà Nam). Nguyễn Nộn đem binh đến Thăng Long đánh nhau với Tự Khánh. Huệ Tông và thái hậu đang ở Nam Sách trở về Thăng Long, phong cho Nguyễn Nộn tước hầu để mượn tay Nộn chống họ Trần. Từ đó cục diện trong nước lúc này hình thành 3 thế lực: Phía Bắc là Nguyễn Nộn, phía Đông là Đoàn Thượng, phía Nam là Tự Khánh.

Năm 1225, Trần Thủ Độ chủ xướng việc nhà Trần thay nhà Lý và lo việc đánh dẹp. Tuy nhiên, bấy giờ Nguyễn Nộn và Đoàn Thượng binh thế còn mạnh, chưa dễ hàng phục được, Trần Thủ Độ bèn phong cho Nộn làm Hoài Đạo Vương, chia cho các huyện Bắc Giang Thượng, Bắc Giang Hạ, Đông Ngạn. Tháng 12-1228, Nguyễn Nộn đánh bại, giết chết Đoàn Thượng. Nhân đó ông gộp cả quân của Thượng, cướp bắt con trai, con gái, tài sản, trâu, ngựa đất Hồng Châu. Con của Thượng là Văn đem gia thuộc đến hàng. Thanh thế của Nguyễn Nộn rất lừng lẫy. Trần Thủ Độ lo lắng, chia quân chống giữ và sai sứ đem thư đến chúc mừng, gia phong Nộn làm Hoài Đạo Hiếu Vũ Vương.

Sau đó Thủ Độ lại đưa công chúa Ngoạn Thiềm gả cho ông để ngầm dò la tin tức. Biết ý Thủ Độ muốn dùng công chúa để lung lạc mình và dò la tin tức, ông chia nha tướng canh giữ riêng chỗ công chúa ở. Vì thế công chúa không thể báo được tin gì cho triều đình. Tháng 3-1229, Nguyễn Nộn tự xưng là Đại Thắng Vương, rồi ham chơi buông thả, chè chén chơi bời bừa bãi. Tuy nhiên, ông cũng tự lượng sức biết thế mình không thể cùng đối lập với nhà Trần, định đến tháng 10 sẽ vào chầu, song còn do dự chưa quyết. Cuối năm đó ông ốm nặng, triều đình sai nội nhân tới hỏi thăm, Nguyễn Nộn cố gượng ăn cơm, phi ngựa để tỏ ra còn khỏe mạnh. Nhưng không bao lâu thì ông qua đời. Lực lượng của ông nhanh chóng tan rã.

Lời bàn:

Theo sử cũ còn lưu truyền đến ngày nay, sinh thời Nguyễn Nộn là người có uy tín, được dân gian truyền lời ca tụng, nể phục, khi qua đời dân tự lập đền thờ. Và với những sắc được ban phong của nhà Lý, nhà Trần, Nguyễn Nộn sáng danh đời làm tướng, xứng đáng là tấm gương kiên trì, nhẫn lại, giữ đức thủy chung với vận mạng thống nhất giang sơn, chứ không phải làm phản như sử gia phong kiến gán ghép cho ông. Bởi vì Nguyễn Nộn dẹp yên sự chống đối khắp nơi cũng chỉ vì muốn duy trì thời hoàng kim của nhà Lý.

Tiếc rằng, trong suốt thời gian làm quan, Nguyễn Nộn đã phải chứng kiến sự hoang chơi vô độ, làm mất uy tín vương triều của Lý Cao Tông, khiến nổi loạn dấy lên khắp nơi, nhiều quan đại thần bất bình, bè phái hình thành khắp nơi. Trong khi đó, khi nối ngôi thì Lý Huệ Tông lại quá nhu nhược, tự bỏ việc triều chính, không nắm được quyền nội trị, ngoại bang. Vì thế, Nguyễn Nộn phải ngược xuôi, xuôi ngược khắp các miền đất nước mong góp sức mình với  công cuộc kiến thiết quốc gia. Song, lực bất tòng tâm, Nguyễn Nộn đã phải quay với thời cuộc và chính dòng xoáy lịch sử. Số phận bi thương của ông cũng là giai đoạn bi đát trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Tuy nhiên, ông cũng đã làm nên những dấu ấn khó phai mờ trong tâm thức nhân gian.

N.D