ÔN CỐ TRI TÂN 12:52, 28/09/2017 GMT+7

BP - Theo sách “Đại Việt sử ký bản kỷ thực lục”, Phạm Đôn Lễ là vị tam nguyên (đỗ đầu cả 3 kỳ thi Hương, Hội, Đình) đầu tiên trong lịch sử khoa cử nước ta và là trạng nguyên dưới thời vua Lê Thánh Tông. Nhờ có công truyền kỹ thuật dệt chiếu, ông được người dân yêu mến và tôn xưng Trạng Chiếu. Phạm Đôn Lễ sinh năm 1457, quê làng Hải Triều, còn gọi làng Hới, thuộc tổng Thanh Triều, phủ Long Hưng, huyện Ngự Thiên, tỉnh Hưng Yên (nay là thôn Hải Triều, xã Tân Lễ, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình).

Minh họa: S.H

Lai lịch vị tam nguyên này mang đậm tính lãng mạn và nhân văn. Theo sách “Lễ hội Việt Nam”, Phạm Đôn Lễ là kết quả của mối tình giản dị giữa chàng trai đánh cá họ Phạm người Hải Dương và cô gái làng Hải Triều bán nước bên sông. Chuyện xưa kể rằng, hai người gặp nhau trong một đêm mưa gió bão bùng. Họ yêu nhau rồi nên duyên vợ chồng. Tuy nhiên, hạnh phúc chưa được bao lâu thì người chồng qua đời. Người vợ vất vả mang thai rồi sau đó sinh ra Phạm Đôn Lễ.

Hồi nhỏ, ông đi lạc rồi dạt đến xứ Thanh. Một người hiền đức, khá giả nhận nuôi Lễ, dạy bảo ông thành người, cho ăn học tử tế. Năm 1481, dưới thời vua Lê Thánh Tông, Phạm Đôn Lễ vào kinh ứng thí, đỗ trạng nguyên khoa Tân Mùi. Vì trước đó, ông đã đỗ đầu kỳ thi Hương và Hội nên được tôn xưng là tam nguyên. Sau khi Phạm Đôn Lễ đỗ trạng nguyên, cha nuôi nói hết ngọn nguồn lai lịch ông. Mặc dù rất biết ơn cha nuôi, Phạm Đôn Lễ vẫn canh cánh về quê nhà cùng người mẹ tảo tần. Ông tìm về quê, gặp lại mẹ đang sống trong cảnh cô đơn, khốn khó. Sau quãng thời gian hạnh phúc ngắn ngủi đoàn tụ bên con trai, bà cụ qua đời. Mặc dù không lớn lên tại quê nhà nhưng vùng đất Hải Triều vẫn chiếm một vị trí quan trọng trong lòng trạng nguyên.

Phạm Đôn Lễ giỏi văn thơ, chính trị, kinh tế nên được triều đình trọng dụng. Làm quan đến chức Tả thị lang, ông được cử đi sứ triều Minh. Trên đường đi sứ qua vùng Quế Lâm, thấy phong cảnh nơi đây hữu tình, đoàn sứ dừng lại thưởng lãm. Phạm Đôn Lễ tình cờ thấy người dân dệt chiếu nhưng kỹ thuật khác với người dân quê ông, dệt nhanh hơn, cho ra những tấm chiếu đẹp và bền hơn. Thế là ông quyết tâm đưa kỹ thuật dệt này về quê nhà.

Hoàn thành trách nhiệm đi sứ, khi về qua Quế Lâm, trạng nguyên mua bàn dệt chiếu rồi mang về làng Hới. Ông gọi người phường dệt đến tháo nó ra để nghiên cứu nhưng họ than khó và bỏ cuộc. Phạm Đôn Lễ bèn tự nghiên cứu. Nhờ tư chất thông minh, ông nhanh chóng nắm được cách dệt và truyền lại cho người dân. Từ đó, nhờ phương pháp dệt mới, chiếu làng Hới nổi tiếng khắp vùng. Trạng nguyên sai người đóng thêm bàn dệt, truyền nghề cho làng khác. Ông còn chỉ dân cách trồng và chăm sóc cói. Nhờ quyết tâm của Phạm Đôn Lễ, cuộc sống của người dân ngày càng khấm khá. Mọi người yêu mến, gọi ông là Trạng Chiếu.

Phạm Đôn Lễ còn nổi tiếng là vị quan thanh liêm, hết mực thương dân, tính tình lại cương trực, cực ghét bọn nịnh thần. Dưới thời vua Lê Uy Mục, triều đình suy thoái, gian thần lộng hành. Phạm Đôn Lễ, lúc đó đã làm đến chức Thượng thư, trở thành đối tượng bị công kích. Biết chuyện bản thân bị hãm hại, ông liền từ quan, dẫn theo vợ con đến nhiều địa phương để dạy học, truyền nghề dệt chiếu và quyết định định cư tại làng Mỹ Xá, xã Ngọc Sơn, huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương.

Trạng Chiếu mở trường dạy học đến cuối đời. Sau khi ông qua đời, dân làng cảm kích tấm lòng vị trạng nguyên liêm khiết nên xây lăng mộ khá quy mô. Quê nhà làng Hải Triều cũng lập đền thờ Phạm Đôn Lễ và chạm khắc bài thơ ca ngợi ông: Nước sông mênh mang nguồn dòng dài; Nhà từ đường rực rỡ, hương hoa ngát thơm. Vị thần giáng xuống ánh sáng rực rỡ; Mây sáng phiêu diêu, xa giá lượn quanh. Giáng vẻ ung dung, vang khắp mùa xuân; Hát vang bài ca yên vui, điển chương yên lành. Phúc thần dạt dào, nhân kiệt địa linh; Từng bước đi đưa hương, báo đáp thần linh. Đời đời thờ thần, mãi mãi hòa bình.

Lời bàn:

Từ nội dung của giai thoại đã nêu cho thấy, trạng nguyên Phạm Đôn Lễ là người hiếu học, có tài năng xuất chúng và hết lòng vì nước, vì dân. Và không phải ngẫu nhiên mà ông được người đương thời cũng như hậu thế tôn vinh là vị tổ nghề dệt chiếu của Việt Nam. Ngày ấy, chắc chắn không phải vì muốn được làm ông tổ nghề chiếu và nếu không phải là người vì dân, vì quê hương, đất nước, thì chắc chắn trạng nguyên Phạm Đôn Lễ đã không hao tâm tổn trí để tìm hiểu kỹ thuật dệt chiếu của người phương Bắc. Không chỉ thế, ông còn tìm cách mua bằng được khung dệt chiếu rồi không ngại khó khăn gian khổ vì đường xa để đưa bằng được từ Quảng Tây (Trung Quốc) về Việt Nam truyền dạy cho người trong làng.

Vì thế, dù cách đây đã hơn 500 năm, nhưng trạng nguyên Phạm Đôn Lễ vẫn được người đời sau tôn vinh, tiếc rằng hậu thế không mấy ai làm được như ông. Bởi ngày nay có không ít người đi nước ngoài như đi chợ, nhưng họ đi chỉ là để được ăn chơi, du ngoạn cho thỏa thích. Thậm chí có người đi với mục đích là để học, nhưng cái hay, cái mới ở ngoại quốc thì lại không học mà sẵn sàng bỏ tiền tỷ ra chỉ cầu có được cái bằng cử nhân, tiến sĩ, không quan tâm đến chất lượng thực tế, kiến thức nhận được, giá trị của bằng. Không biết đến bao giờ ở Việt Nam mới hết tâm lý sính bằng ngoại?

N.D