ÔN CỐ TRI TÂN 13:30, 27/11/2018 GMT+7

Ngày 3-11-1883, Ưng Đăng chính thức lên ngôi, lấy niên hiệu là Kiến Phúc. Năm đó, ông mới 14 tuổi, nhưng 8 tháng sau thì đột ngột băng hà, khiến người đương thời rất hoài nghi, đặt nhiều nghi vấn. Sử sách chép rằng, thuở trước khi Ưng Đăng làm con nuôi của vua Tự Đức, ông được giao cho bà Học phi Nguyễn Thị Hương nuôi dưỡng, nên lúc lên ngôi thì bà hoàng phi này càng trở nên có thế lực, ảnh hưởng lớn trong triều. Quan đại thần Nguyễn Văn Tường muốn chiếm cảm tình từ bà.

Minh họa: S.H

Theo sách “Kể chuyện các vua Nguyễn” viết: Kiến Phúc bị bệnh đậu mùa, bà Học phi lúc nào cũng ở bên cạnh đức vua còn bé bỏng của mình từ mờ sáng đến nửa đêm. Thế là quan phụ chính Nguyễn Văn Tường đêm nào cũng vào chầu hoàng đế và hoàng mẫu có khi đến nửa đêm mới về. Kiến Phúc đã nhiều lần chú ý thái độ lả lơi của Nguyễn Văn Tường mỗi khi trao cho bà Học phi điếu thuốc đã châm lửa của mình. Một đêm, Kiến Phúc giả vờ ngủ say, nghe được câu chuyện thì thầm to nhỏ giữa hai người, nhưng cuối cùng không nén được, bỗng kêu lên: Lành bệnh rồi ta sẽ chặt đầu cả ba họ nhà mi.

Nguyễn Văn Tường bẽn lẽn rút lui xuống Thái y viện, lấy thuốc pha chế sẵn cho nhà vua, nhưng y lại chê thuốc xấu, rồi tự tay pha chế một thang thuốc khác đưa lên. Sau khi uống xong chén thuốc, vua Kiến Phúc ngủ luôn giấc ngàn thu. Do vậy, nếu đây là sự thật thì lời nói chứa đựng phẫn nộ của nhà vua đã phải trả giá bằng cả mạng sống... Tuy nhiên, cũng có một giả thuyết cho rằng, vua Kiến Phúc bị Nguyễn Văn Tường cùng Tôn Thất Thuyết đầu độc chết để đưa Hàm Nghi lên, bởi nhà vua theo Pháp như Dục Đức, Hiệp Hòa.

Về cái chết của vua Kiến Phúc, chính sử của nhà Nguyễn - “Đại Nam thực lục chính biên” ghi: Vua không khỏe, ngọc thể vi hòa, đình thần đã xin vua tĩnh dưỡng và chia nhau đi cầu đảo các linh từ, sau đó đã khỏe, nhưng chưa được bình phục như cũ. Đến ngày mồng bảy tháng này, ngày Kỷ Mão mới ngự điện Văn Minh; chịu lễ chầu mừng, ban thưởng lụa hoa cho các bầy tôi có sai bậc, rồi sau lại không được khỏe. Thái y tiến thuốc, không thấy công hiệu. Ngày mồng mười Nhâm Ngọ, bệnh kịch, giờ Ngọ hôm ấy vua mất ở điện Kiến Thành.

Ngày 1-8-1884, một ngày sau khi vua Kiến Phúc băng hà, Khâm sứ Rheinart ghi chú rằng, vua mất vì bệnh một cách bình thường: Vua Kiến Phúc mất ngày hôm qua lúc đứng bóng sau khi cơn bệnh trở lại trong một thời gian rất ngắn. Tôi đã đánh điện đi Paris và Hà Nội để báo tin. Vị vua trẻ tuổi, theo tôi tưởng, đã bị một bệnh về óc não hay tủy xương sống... Cha của vua đã mất vì bệnh điên. Cái chết của vua là một cái chết tự nhiên, nhưng nó đã đến một cách quá bất ngờ làm cho mọi người kinh ngạc. Đứa trẻ đáng thương đã làm vua một cách miễn cưỡng: Nó sống trong sự kinh hoàng, luôn luôn lo sợ bị một số phận như người tiền nhiệm, buồn bực, trầm mặc, trốn tránh mọi người. Trong một thời gian khá lâu, nó không dậy nổi, tôi không biết nó có thể đứng lên mà không cần người đỡ không, từ lúc bị bệnh, nghĩa là từ 3 tháng nay...

Theo một số nhà nghiên cứu, các nguồn thông tin về giả thuyết đầu độc là không chính xác và cho rằng, vào giai đoạn lịch sử này ở Việt Nam, Pháp và những người theo họ muốn tung tin để hạ uy tín Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Thuyết (những người chủ trương chống Pháp) và làm triều Nguyễn rệu rã, suy vong. Đồng thời, căn cứ sử liệu “Đại Nam thực lục chính biên” cùng quy chế nội cung liên quan, một số nhà nghiên cứu cho rằng, vua mất vì bệnh tái phát nguy kịch mà mọi loại thuốc đều vô hiệu...

Lời bàn:
Tự Đức là vị hoàng đế thứ tư của triều Nguyễn. Ông là vị vua có thời gian trị vì lâu nhất (từ năm 1847-1883) của nhà Nguyễn. Và từ sau cái chết của vua Tự Đức, triều đình nhà Nguyễn lâm vào cảnh suy vong do bị nạn quyền thần lấn lướt. Chỉ trong 1 năm, từ tháng 7-1883 đến tháng 8-1884, 3 vị vua nhà Nguyễn đã bị giết bởi chính các đại thần trong triều. Đó là vua Dục Đức chỉ mới làm vua được 3 ngày, vua Hiệp Hòa ở ngôi được 4 tháng và vua Kiến Phúc ngồi trên ngai vàng được 8 tháng. Đây là thời kỳ các quyền thần Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Thuyết thâu tóm quyền lực, thao túng triều đình.

Đây cũng là giai đoạn đầy biến động và lắm bi thương trong lịch sử đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược của dân tộc ta. Nguyên nhân của sự rối ren trong triều đình nhà Nguyễn khi ấy là sự xung đột của 2 phe chủ chiến (đứng đầu là Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường) và chủ hòa (gồm Trần Tiễn Thành, Nguyễn Hữu Độ, Gia Hưng Quận vương...). Với quyền phụ chính đại thần, Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường đã thâu tóm quyền hành, bài trừ phe chủ hòa, tổ chức lực lượng quyết liệt kháng Pháp. Vâng, thời thế, thế thời phải thế, mà lịch sử chỉ diễn ra một lần, còn nhận thức lịch sử là cả một quá trình. Vì vậy, việc đánh giá về công hay tội của 2 vị phụ chính đại thần dưới triều Nguyễn xin để lịch sử phán xét.

N.D