ÔN CỐ TRI TÂN 13:22, 20/12/2017 GMT+7

Minh họa: S.H

Thời Lê Uy Mục, Nguyễn Văn Lang có tước Nghĩa quận công. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” nhận xét Nguyễn Văn Lang là người thông thao lược, giỏi binh pháp, khéo xem xét thiên thời, sức khỏe có thể bắt được hổ. Vua Lê Uy Mục tàn bạo mất lòng người. Do Nguyễn thái hoàng thái hậu (tức Trường Lạc hoàng hậu) tỏ ý không ưa Uy Mục nên Uy Mục sai người đầu độc sát hại bà nội. Năm 1509, Uy Mục ra lệnh đuổi những người tông thất và công thần về Thanh Hóa. Uy quyền trong triều thuộc về các ngoại thích Khương Trùng và Nguyễn Bá Thắng. Nguyễn Văn Lang là người cùng họ của Nguyễn thái hậu, cũng trong số những người bị đuổi.

Một đại thần trong họ tông thất nhà Lê là Lê Năng Cẩn không hài lòng, bèn gửi cho Văn Lang một bài thơ khuyên ông đem quân “giết hết bè đảng bạo nghịch”. Văn Lang nghe lời, bèn đem nô bộc người Chiêm Thành là Chế Mạn cùng Vũ Bá, Vũ Tiếp hiệu triệu nhân dân 3 phủ thuộc Thanh Hóa hội hợp ở thành Tây Đô, rồi đem quân trấn giữ cửa biển Thần Phù. Đúng lúc đó, một tông thất khác là Giản Tu công Lê Oanh bị Lê Uy Mục giam trong ngục, trốn thoát về Tây Đô. Khi Lê Oanh đi đến cửa biển Thần Phù, Nguyễn Văn Lang đón rước lập làm minh chủ.

Những người cùng phe Lê Oanh là Nguyễn Diễn, Ngô Khế, Nguyễn Bá Cao, Lê Trạm cùng là Nguyễn Bá Tuấn, Lê Tung, Nguyễn Thì Ung cùng nhau khởi binh. Lê Oanh và Nguyễn Văn Lang giả xưng là Cẩm Giang vương Lê Sùng, kéo lá cờ chiêu an, tiến quân về đánh kinh thành. Lê Uy Mục bại trận, bị bắt và bị Lê Oanh giết chết. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” dẫn một thuyết khác cho rằng, khi quân Nguyễn Văn Lang tiến sát kinh thành, Uy Mục chạy ra thôn Cập Hối, xã Đông Cao, huyện Yên Lãng, bị người hành chợ xã ấy đón về nộp cho Nguyễn Văn Lang. Ông đem Uy Mục về quán Bắc Sứ giết chết. Lê Oanh lên ngôi, tức vua Lê Tương Dực. Nguyễn Văn Lang được thăng từ tước Nghĩa quận công lên Nghĩa quốc công.

Năm 1511, vua Lê Tương Dực sai Nguyễn Văn Lang đem thuật sĩ ra Đồ Sơn trấn yểm, khi nhà vua nghe đồn rằng phương Đông có sắc khí thiên tử. Cũng năm đó, Trần Tuân cùng bộ tướng Nguyễn Nghiêm khởi binh chống triều đình tại Sơn Tây, có hàng vạn người. Trần Tuân mang quân đến Từ Liêm uy hiếp kinh thành. Nguyễn Văn Lang cùng Trịnh Duy Sản được Lê Tương Dực sai mang quân ra đánh nhưng hai tướng bị Trần Tuân đánh bại, phải rút về Đông Ngạc và Nhật Chiêu.

Nguyễn Văn Lang sai tập trung thợ ở các xưởng vũ khí của bộ Công, bày kỳ binh để làm thanh thế tại Đông Hà bảo vệ kinh thành nhưng đến đêm quân triều đình sợ thế Trần Tuân đều bỏ chạy. Trần Tuân thắng trận khinh địch, bị Trịnh Duy Sản cùng 30 thủ hạ đột kích vào trại đâm chết. Trịnh Duy Sản sai quân đốt 3 tiếng pháo làm hiệu, cánh quân đến tiếp ứng của Nguyễn Văn Lang xông tới đánh giết. Quân Trần Tuân tan vỡ. Năm 1511, sau khi dẹp loạn Trần Tuân, nhà vua sai ông trùng tu Sùng Nho điện ở Quốc Tử Giám và hai giải vũ, sáu nhà Minh Luân, nhà bếp, phòng kho, cùng làm mới hai nhà bia bên đông và bên tây, mỗi gian đặt một tấm bia bên tả, một tấm bên hữu. Đầu năm 1513, Nguyễn Văn Lang qua đời. Không rõ năm đó ông bao nhiêu tuổi. Lê Tương Dực nhớ công ông phò tá lên ngôi, tặng phong ông làm Nghĩa Huân Vương, tang lễ theo nghi thức của tước vương, đúc vàng làm tượng.

Lời bàn:

Nhà Lê sơ hay Lê sơ triều, là giai đoạn đầu của triều đại quân chủ nhà hậu Lê. Thời đại Lê sơ có 10 vị hoàng đế thuộc 6 thế hệ, đây là thời kỳ các hoàng đế nhà Lê nắm trọn quyền hành, cũng là thời kỳ vĩ đại, hoàng kim của chế độ phong kiến Việt Nam. Đặc biệt là đời Lê Thái Tông, nước Đại Việt phát triển cực thịnh về mọi mặt từ kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, quân sự. Cũng ở thời kỳ này, lãnh thổ của nước Đại Việt tiếp tục được mở rộng và cường thịnh gấp mấy lần so với đời nhà Lý và nhà Trần. Tiếc rằng, thời đại Lê sơ chỉ duy trì sự phát triển được gần 80 năm và hơn 20 năm sau thì sụp đổ vì sự soán ngôi của Mạc Đăng Dung.

Trước khi qua đời, Lê Túc Tông nhận thấy trong số hoàng thất, anh trai mình là Lê Tuấn có khả năng nhất nên chỉ định làm người kế vị. Năm 1505, Lê Tuấn lên ngôi, đặt niên hiệu là Đoan Khánh, sử gọi là Lê Uy Mục. Từ đây lịch sử nhà Lê sơ rơi vào thời kỳ khủng hoảng vì sự man rợ của vị hoàng đế này. Chính sự tàn bạo của Uy Mục đã gây nên một làn sóng bất bình trong triều đình và dân chúng. Vì thế, các cuộc nổi loạn diễn ra khắp nơi. Trong lúc đó, Nguyễn Văn Lang đã nhìn thấy nguồn gốc sự suy vi của nhà Lê và ông đã ra sức phò tá Lê Tương Dực lên ngôi. Song, một triều đại đã suy tàn thì có đến trăm người tài giỏi hơn Nguyễn Văn Lang cũng đành phải chịu. Vì chính nhân dân mới là những người làm nên lịch sử. Thế mới hay sự trao nhầm ghế nguy hiểm tới mức nào?

N.D