ÔN CỐ TRI TÂN 14:08, 24/02/2017 GMT+7

BP - Theo sắc phong và tộc phả, bà chúa Mụa tên là Trần Thị Cư, quê quán làng Mụa, thôn Cộng Vũ, xã Vũ Xá, nay thuộc huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên. Bà sinh ngày 5-5-1580, trong một gia đình trung lưu. Truyền thuyết kể rằng, vào một ngày kia, chúa Trịnh Tráng xa giá đi qua vùng này, rộn ràng nào ngai, nào kiệu, cờ xí rợp trời, kèn trống vang lừng, dân làng náo nức đi xem. Một cô gái cắt cỏ cạnh đường cái quan vẫn cứ mặc như không hay biết gì. Khi kiệu đi qua, cô không hề nhìn lên, đôi tay thoăn thoắt giật liềm vơ cỏ, miệng hát véo von, trong trẻo: “Tay cầm bán nguyệt xênh xang. Hàng trăm thảo mộc lai hàng tay ta”.

Quân lính ngạc nhiên, tiếng hát càng véo von và kiệu chúa từ từ dừng lại. Chúa kéo rèm lên nhác thấy cô gái có sắc đẹp nghiêng nước nghiêng thành, đối đáp thông minh, biết đây là kỳ nữ. Chúa truyền rước cô về kinh thành Thăng Long rồi ban quốc tính, đổi tên là Trần Thị Ngọc Am. Trong phủ chúa, bà giúp Trịnh Tráng trông nom công việc trong phủ, việc học tập của các mỹ nữ cung tần, củng cố mối đoàn kết trong phủ và giữa phủ chúa với triều đình nhà Lê. Tình cảm và việc làm của bà khiến chúa cảm phục và đã cho bà đổi từ họ Trần sang họ chúa là Trịnh Thị Ngọc Am.

Trịnh Tráng là con trai thứ hai của Bình An Vương Trịnh Tùng. Ông đã từng nhiều năm giúp cha thiết lập bộ máy cai trị của họ Trịnh sau khi tiếp quản kinh kỳ Thăng Long từ tay nhà Mạc. Thời trẻ, Trịnh Tráng được nhận phong tước vị Bình quận công, sau đó là Thái phó Thanh quận công. Do người anh cả của ông là Trịnh Túc mất sớm nên Trịnh Tráng trở thành vương thế tử, dự bị kế thừa ngôi chúa. Tháng 6-1623, chúa Trịnh Tùng bị bệnh nặng bèn cho vương thế tử là Trịnh Tráng nắm giữ binh quyền, lại lấy con thứ là Vạn quận công Trịnh Xuân phó giữ binh quyền.

Sống ở phủ chúa, bà Trịnh Thị Ngọc Am sinh được một người con gái. Trịnh Tráng hết mực thương mến, đặt tên là Trịnh Thị Minh và ngay sau khi ra đời, người con gái được chúa ban cho 4 chiếc đĩa vàng và một chiếc đĩa bạc. Chẳng bao lâu công chúa Thụy Minh qua đời, quá đau buồn, bà xin về tu ở chùa làng. Chúa rất quý mến người vợ tài sắc của mình nên cho khai con sông nhánh từ sông Cửu An chạy qua làng Mụa để vận chuyển vật liệu về xây dựng đền chúa và tháp cửu phẩm. Công trình tiến hành trong ba mươi năm mới hoàn thành.

Hằng ngày, bà lên tháp tưởng vọng về phủ chúa ở Thăng Long. Bà đã bỏ tiền ra giúp dân khai khẩn ruộng đất, khai sông dẫn thủy nhập điền. Bà giàu lòng nhân đức hay giúp đỡ mọi người và cầu phật ban phúc lành cho dân chúng. Tự bà xin lập và tu sửa các chùa quanh vùng và phổ biến lễ cúng Phật. Theo tục truyền: Với công lao và đức hạnh của bà, chúa Trịnh đã cho hàng trăm thợ giỏi về xây dựng đền tháp và tạc tượng bà ngay khi còn sống nên được gọi là “Sinh Từ”.

Tương truyền bà chúa Mụa là người nhân từ, đức hạnh; khi ở phủ chúa, hằng năm bà thường về thăm ban lộc cho những người nghèo, bỏ công đức đi tu bổ đình, chùa. Năm 40 tuổi, bà rời phủ về quê, sống trong tình thương yêu của làng xã. Những năm tháng này, bà lại giúp dân tiền của để khai sông ngòi, mở rộng diện tích cấy trồng, giúp đỡ những người nghèo khó, đời sống nhân dân đỡ vất vả, quan hệ trong làng xã tốt đẹp hơn. Ngày 5 tháng giêng năm 1648, bà chúa Mụa qua đời trong sự thương tiếc của người dân trong vùng. Từ đó cứ vào ngày 5 tháng giêng hằng năm, nhân dân địa phương lại tổ chức lễ hội tưởng niệm bà.

Lời bàn:

Các chúa Trịnh cầm quyền tổng cộng 243 năm, với 10 đời chúa. Nếu kể cả Trịnh Cối và Trịnh Cán là 12 chúa. Khởi thủy là Trịnh Kiểm và kết thúc bởi Trịnh Bồng. Nhưng đời Trịnh Khải, Trịnh Bồng ngắn và rối ren nên thường chỉ tính 8 đời cầm quyền vững vàng, thịnh trị của họ Trịnh, trong đó Trịnh Tráng được đánh giá là người tài giỏi hơn cả. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” có viết về Trịnh Tráng như sau: Chúa tính trời hiếu thảo, thân ái mọi người, rộng lòng khoan thứ. Bình xong nội nạn, hòa hợp nhân dân,...chúa cung kính khiêm nhường, cẩn thận giữ gìn pháp độ... Cho nên cái phúc nuôi dưỡng yên ổn hòa bình thật là dày lắm. Võ liệt văn công đã làm sáng trưng đời trước, mở lối đời sau, xứng đáng được thiên triều sách phong làm Phó Quốc Vương.

Mặc dù bà chúa Mụa - Trịnh Thị Ngọc Am được Trịnh Tráng nhất mực yêu thương nhưng không hiểu vì sao chính sử không hề có tên bà mà chỉ có tên của 3 người vợ là: Chính phi Trần Thị Ngọc Đài, tên thụy là Từ Huyên, con gái Khải quận công và sinh ra Trịnh Tạc; chính phi Nguyễn Thị Ngọc Tú, tên thụy Từ Thuận, là con gái Đoan quốc công Nguyễn Hoàng, sinh ra Trịnh Kiều; hiền phi Nguyễn Phúc Ngọc Súy, tên thụy là Từ Hiền, cháu đức Đoan quốc công Nguyễn Hoàng, con gái ông Lý Nhân công Nguyễn Hắc. Như vậy, các sử gia thời phong kiến không phải công bằng với mọi người. Tuy nhiên, ở đời không phải ai được lưu danh trong sử sách đều là người mà đương thời cũng như hậu thế biết đến. Mà chính tấm lòng nhân đức của bà chúa Mụa - Trịnh Thị Ngọc Anh, mới là người được cả đương thời và hậu thế tôn vinh. Thế mới hay rằng, sống ở trên đời chỉ có tấm lòng nhân đức mới là quan trọng nhất.

N.D