ÔN CỐ TRI TÂN 14:24, 28/12/2016 GMT+7

Năm 1623, Bình An vương Trịnh Tùng bị cảm, sai các quan bàn việc chọn thế tử. Triều thần đều tâu lấy Thế tử Trịnh Tráng giữ binh quyền còn con thứ là Thái Bảo Quận Công Trịnh Xuân giữ chức phó. Biết tin này, Trịnh Xuân lại nổi loạn, phóng hỏa đốt phủ chúa, lửa lan khắp kinh kỳ. Trịnh Tráng cùng em là Trịnh Khải đem vua chạy ra ngoài. Trịnh Tráng họp các quan văn võ ở chợ Nhân Mục, huyện Thanh Trì bàn việc đối phó với Trịnh Xuân.

Lúc đó Trịnh Tùng đã quá ốm yếu, sai em ruột là Trịnh Đỗ dụ Trịnh Xuân đến Quán Bạc, nay là quận Hoàng Mai, TP. Hà Nội để trao cho đại quyền. Khi Trịnh Xuân đến, Trịnh Tùng liền ra lệnh bắt giết đi. Ngày 20-6-1623, Bình An vương Trịnh Tùng qua đời tại quán Thanh Xuân, huyện Thanh Oai. Trịnh Tráng cho đón linh cữu về Ninh Giang phát tang rồi sai 13 chiếc thuyền đưa linh cữu theo đường thủy về táng ở Thanh Hóa. Trịnh Tráng cũng rước vua Lê về Thanh Hóa để lo việc dẹp loạn.

Có thể nói rằng, Trịnh Tùng là một quyền thần tiêu biểu trong lịch sử Việt Nam. Cầm quyền trong thời loạn, ở vị trí “dưới một người, trên vạn người”, Trịnh Tùng luôn phải đối phó với nhiều lực lượng. Chính vì thế, muốn giữ vững ngôi vị, Trịnh Tùng buộc phải trở thành người cứng rắn, quyết đoán và đôi khi trở nên tàn nhẫn. Trong sử sách còn ghi, vào ngày 17-8-1586, khi Dinh Trường Yên bị hỏa hoạn, mẹ của Trịnh Tùng bị chết cháy. Thế nhưng, Trịnh Tùng đã nén nỗi đau lại, tiếp tục bình tĩnh dàn xếp trận mạc không về chịu tang tránh làm xao động binh sĩ.

Nhận định về hành động này, nhiều người nói Trịnh Tùng là người vô cảm, tàn ác nhưng cũng không ít người cho rằng đó là phẩm chất mà một vị tướng cần phải có. Là người sẵn sàng tiêu diệt những kẻ phản bội nhưng Trịnh Tùng cũng thể hiện tình thương, lòng từ bi của mình trong không ít trường hợp.

Năm 1581, trong trận đại thắng quân Mạc ở Quảng Xương, Trịnh Tùng đã ra lệnh: Tù binh được cấp lương ăn cho về quê cũ... Mọi người đều thầm cảm ơn to. Từ đây binh uy lẫy lừng. Quân Mạc không dám nhòm ngó nữa và cư dân vùng Thanh Hoa, Nghệ An mới được yên nghiệp. Hay trong trận đánh tháng 12-1589, Trịnh Tùng sai cởi trói cho 600 tù binh vỗ về yên ủi cấp cho cơm áo rồi thả hết về quê. Họ hàng của quân lính bị bắt thấy thế đều đội ơn công đức như trời đất, cảm ơn sâu như cha mẹ.

Uy danh của Bình An vương Trịnh Tùng không những lừng lẫy trong nước mà còn được triều đình Trung Quốc lúc đó công nhận. Vua nhà Minh cử sứ thần là Vương Kiến Lập sang Đại Việt tặng Bình An vương Trịnh Tùng 8 chữ vàng: Quang hưng tiền liệt, Đinh quốc nguyên huân, nghĩa là: Làm rạng rỡ công đức tổ tiên, làm cho nước yên ổn thái bình công đứng đầu.

Ngoài ra, vua Minh còn sai tặng đai ngọc, mũ xung thiên, ngựa tốt, ca ngợi Trịnh Tùng là chân anh hùng và tặng tôn hiệu Đại nguyên soái. Trong khi đó, vua Minh lại không công nhận ngôi báu của vua Lê Thế Tông và dứt khoát chỉ phong cho vua Lê chức An Nam Đô thống sứ.

Có thể nói rằng, Trịnh Tùng chính là người xác lập vị thế vững chắc cho cơ nghiệp hơn 200 năm của họ Trịnh ở đàng Ngoài với công lao được ghi nhận là “bày mưu đặt kế giữ yên xã tắc công lao tỏ sáng giữa trời. Giữ tín giảng hòa láng giềng sách giỏi giữ êm ngàn cõi. Công đã ngất cao vũ trụ, vị đứng đầu khắp thần liêu...”. Còn trong sách “Lịch triều hiến chương loại chí”, tác giả Phan Huy Chú đã viết về Bình An vương Trịnh Tùng như sau: Ông tính khoan hòa, yêu người, khéo vỗ về tướng sĩ, dùng binh như thần. Ông thực sự làm chúa, cầm quyền chính, công lao sự nghiệp, danh vọng lừng lẫy.

Lời bàn:

Theo các tài liệu lịch sử còn lưu truyền đến ngày nay, khi đánh giá về nhân cách văn hóa - chính trị của Trịnh Tùng, các sử thần thời Lê Trung hưng đều ca ngợi ông là người có nhân cách lớn, có lượng cả bao dung mọi người, sống nhân nghĩa được lòng quân sĩ. Ngược lại, các sử thần triều Nguyễn đứng trên lập trường chính thống nghiêm khắc phê phán ông “chuyên quyền, lấn át” vua Lê. Thậm chí còn có quan điểm cho rằng ông là người nhẫn tâm và đa nghi đến mức tàn ác. Tuy nhiên, trong cái thời loạn ấy, nếu không phải là người có bản lĩnh, tài năng và cương trực, quyết đoán như Trịnh Tùng thì liệu quốc gia, xã tắc có giữ được sự bình yên?

Còn với nội dung của giai thoại trên thì Trịnh Tùng là một người ngoài tài năng quân sự kiệt xuất, sự quyết đoán nắm lấy vận mệnh thời cơ, ông còn có ý thức thu phục lòng người. Đây cũng là một trong những yếu tố thể hiện bản lĩnh của người làm chính trị. Công lao lớn nhất của ông là hoàn thành công cuộc trung hưng nhà Lê và muốn thực hiện được điều này thì ông phải là người vừa có lòng vị tha, đại lượng vừa có bộ óc minh triết, thực tế. Và chỉ với nhiêu đó cũng là quá đủ để hậu thế có cái nhìn chuẩn xác về ông.

N.D