ÔN CỐ TRI TÂN 07:55, 07/10/2016 GMT+7

BP - Đỗ Tử Bình là một trong những tướng của nhà Trần thời hậu kỳ. Sự nghiệp của ông gắn liền với cuộc chiến giữa Đại Việt và Chiêm Thành cuối thế kỷ XIV. Theo thần phả trong di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia là “Đền Thái Bảo Đỗ Tử Bình”, thì Đỗ Tử Bình sinh năm 1324 và mất năm 1381. Quê ông nay là thôn Hưng Tứ, xã Hồng Việt, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình, vào thời Trần thì vùng này thuộc tỉnh Nam Định. Theo sách “Khâm định Việt sử thông giám cương mục” dẫn từ sách “An Nam chí” của Cao Hùng Trưng nhà Minh có nêu giả thuyết rằng ông là người huyện Cổ Lan, tức là Đông Quan, nay thuộc tỉnh Nam Định.

Năm 1348, Đỗ Tử Bình đang giữ chức ngự tiền học sinh, được bổ nhiệm làm thị giảng. Tháng 7-1359, ông được thăng làm Tri khu mật viện sự. Năm 1362, biên giới phía nam bắt đầu căng thẳng. Đỗ Tử Bình theo lệnh của Trần Dụ Tông đi duyệt bổ quân ở Lâm Bình, Thuận Hóa và đắp thành Hóa Châu. Năm 1367, Trần Dụ Tông cử Trần Thế Hưng làm Thống quân hành khiển đồng tri, Đỗ Tử Bình làm phó, mang quân đi đánh Chiêm Thành. Tháng 4 âm lịch năm 1368, quân Trần tiến vào Chiêm Động (Quảng Nam). Quân Chiêm đặt phục binh, quân Trần rơi vào chỗ phục kích, bị thua trận. Trần Thế Hưng bị bắt, Đỗ Tử Bình chạy thoát, mang tàn quân chạy về nước.

Đời vua Trần Duệ Tông (1372-1377), quan Hành khiển Đỗ Tử Bình được lệnh trấn giữ ở Hóa Châu (vùng Bình - Trị - Thiên ngày nay). Bấy giờ, vua Chiêm là Chế Bồng Nga sai người đem 10 mâm vàng nhờ Đỗ Tử Bình dâng vua Duệ Tông, cốt tạo mối hòa hiếu nhất thời để yên bề củng cố lực lượng, hòng đối phó lâu dài với Đại Việt. Nhận vàng, Đỗ Tử Bình liền giấu vua Trần rồi lấy làm của riêng, lại còn bịa đặt tâu vua rằng Chế Bồng Nga vô lễ, cần phải đem quân đi hỏi tội. Duệ Tông tưởng thật, giận lắm, đem quân đi đánh Chiêm Thành ngay.

Tháng giêng năm 1377, quân Trần tiến tới kinh thành Đồ Bàn nước Chiêm. Vua nước Chiêm Thành lập đồn giữ ngoài thành, rồi cho người đến trá hàng, nói với Trần Duệ Tông rằng Chế Bồng Nga đã bỏ thành trốn. Duệ Tông thúc quân tiến vào thành. Quân Chiêm tứ phía phục binh đổ ra đánh. Vua Trần Duệ Tông bị hãm trong vòng vây, bị trúng tên tử trận. Các tướng Đỗ Lễ, Nguyễn Nạp Hòa, Hành khiển Phạm Huyền Linh cũng tử trận. Khi đó, tướng Đỗ Tử Bình chỉ huy hậu quân, không chịu đến cứu nên thoát được, còn Hồ Quý Ly thì lo việc quân lương ở phía sau, nghe tin vua chết cũng lập tức chạy về.

Quân Đại Việt thua trận, vua Trần Nghệ Tông căm ghét Đỗ Tử Bình bèn xuống chiếu bắt ông đem đóng cũi, đưa về kinh sư để trị tội. Dân dọc đường trông thấy, ném gạch đá vào Đỗ Tử Bình và không ngớt chửi rủa. Nhưng rồi sau đó, triều đình cũng tha tội chết cho Đỗ Tử Bình, chỉ phạt tội đồ làm lính.

Tuy nhiên không lâu sau, ông lại được phục chức. Tháng 5-1378, Chế Bồng Nga đưa hàng vương Trần Húc về nước, rồi lại đánh cướp vùng Nghệ An. Tháng 6, quân Chiêm tiến vào cửa Đại Hoàng. Thượng hoàng Trần Nghệ Tông phục chức cho Đỗ Tử Bình, sai ra chống giữ. Tử Bình đánh không lại, quân bị tan vỡ. Chế Bồng Nga tiến vào Thăng Long lần thứ 3, bắt người cướp của rồi rút về. Năm 1380, vua Chiêm lại dụ dân Tân Bình và Thuận Hóa đi cướp phá Nghệ An và tiến lên Thanh Hóa. Thượng hoàng Nghệ Tông lại sai Hồ Quý Ly lĩnh quân thủy và Đỗ Tử Bình dẫn quân bộ ra chống. Tới tháng 5, quân Chiêm không đánh được phải rút lui.

Lời bàn:

Theo nội dung của giai thoại trên thì Đỗ Tử Bình quả là con người thấy của thì ham, cất giữ riêng 10 mâm vàng là quá tham. Chưa hết, sau đó Đỗ Tử Bình lại sàm tấu về triều rằng vua Chiêm Thành lúc bấy giờ là Chế Bồng Nga không chịu khuất phục Đại Việt và từ đó dẫn đến chiến tranh liên miên giữa Đại Việt và Chiêm Thành, là việc làm đại gian. Chưa hết, từ thượng cổ cho đến ngày nay, những kẻ đã tham, lại còn gian thì thường là bất nghĩa. Và Đỗ Tử Bình là một minh chứng. Bởi khi được giao binh quyền nhưng lại không đi cứu vua Trần Duệ Tông và cuối cùng vị vua này phải tử trận cùng hàng ngàn tướng sĩ. Song, cũng từ xưa tới nay nếu có nhân thì ắt sẽ có quả, những kẻ gian, tham và bất nhân, bất nghĩa ở đời có bao giờ được yên thân.

Và mặc dù là quan Hành khiển, quyền uy đầy mình, nhưng lại bị gông cổ đóng cũi chở về kinh để trị tội thì đối với Đỗ Tử Bình mới là một lần nhục. Khi bị dân lành ném gạch, đá và chửi rủa dọc đường từ phương Nam về kinh thành là hai lần nhục. Về sau, Đỗ Tử Bình bị đồ làm lính là lần nhục thứ ba. Liệu 10 mâm vàng kia có đủ bù đắp nổi 3 lần nhục với người đương thời và muôn lần nhục với hậu thế không? Vâng, vẫn biết là như thế, nhưng ở đâu và thời nào cũng vẫn có những kẻ vừa tham vừa gian, lại vừa bất nhân và bất nghĩa. Vì vậy, điều mà hậu thế phải suy cho kỹ, ngẫm cho thấu là phải biết giữ mình, đừng bao giờ a dua theo kẻ xấu mà có ngày tự mình chuốc họa vào thân.