ÔN CỐ TRI TÂN 14:49, 13/09/2016 GMT+7

BP - Đoàn Nhữ Hài là học trò trường Quốc Tử Giám ở Thăng Long. Năm 20 tuổi, Hài chuẩn bị để thi thái học sinh (tiến sĩ), muốn được thi thái học sinh thì Hài phải qua một kỳ khảo hạch của trường trước, nếu thấy khá mới được cử đi thi. Một hôm ra chùa Diên Hựu (chùa Một Cột) chơi và thấy một vị tăng ngồi nhìn trời, Hài hỏi: Bạch hòa thượng, tiểu sinh nghe nói người tu hành có thể biết được vận số sau này sẽ ra sao, có đúng không ạ? Hòa thượng hỏi lại: Tiên sinh muốn biết điều gì?

Nhữ Hài đáp: Tiểu sinh chỉ muốn biết mai sau hoạn lộ ra sao thôi, mong sư phụ chỉ giáo cho tương lai. Sau đó, vị hòa thượng hỏi ngày, giờ, tháng, năm sinh của Hài xong rồi nói: Số của tiên sinh là số Tá cửu trùng ư kim điện, nghĩa là số phò tá vua ở sân rồng, tức là số làm đến Tể tướng. Mệnh lập tại Mùi có Tả Hữu thủ mệnh là người đa tài đa năng. Tử vi kinh nói: Tả Phù, Hữu Bật bình tính khắc khoan, khắc hậu nên từ tốn, hành sử cẩn trọng. Được thêm Nhật tại Mão, Nguyệt tại Hợi chiếu đó là cách Nhật Nguyệt tịnh minh, nên sớm gặp minh quân. Nhưng tiên sinh lại có cách rất xấu là đào hoa, hồng loan cư cung Nô Bộc gặp hình thì tất thế nào cũng vì đàn bà mà tan nát sự nghiệp, có khi phải vong mạng..., đáng tiếc, đáng tiếc!

Nghe vậy, Nhữ Hài mừng lắm trở về lo học hành, tháng sau trong kỳ thi khảo hạch của trường Quốc Tử Giám, Hài bị đánh trượt vì văn ngông nghênh, kênh kiệu quá. Hài giận lắm tìm vị hòa thượng hỏi: Hôm trước đại sư có đoán rằng sau này tôi sẽ làm Tể tướng, thế sao tôi bị thi trượt ? Không đậu thì làm sao thi thái học sinh được? Không đậu thái học sinh thì sao có làm tể tướng!

Vị hòa thượng cười đáp: Từ xưa đến giờ có biết bao nhiêu vị Tể tướng mà không đậu Đại khoa? Bần tăng đoán tiên sinh làm Tể tướng, chứ có đoán tiên sinh thi đậu đâu? Này năm nay tiểu hạn tiên sinh nhập cung Dậu được Thái Dương miếu địa hội Hóa Khoa ở Mão chiếu sang thì Thanh Vân đắc lộ chắc gặp được thiên nhan. Nhưng đại hạn đóng ở Tỵ có thiên mã ngộ Đà La, tức là ngựa què. Ngựa đã què lại còn đi đến cung Dậu gặp tuần thì ngựa bị chặt cụt chân. Vậy khi nào tiên sinh gặp ngựa cắn hoặc đá, đó là lúc gặp vua, nhưng tiên sinh nhớ một điều: Khi được gặp vua, nếu hoàng thượng ban thưởng cho bao nhiêu vàng bạc thì nhớ chia cho lão tăng một nửa!

Hài mừng lắm, về nhà, đúng ngày mà hòa thượng đoán gặp vua, không thấy linh nghiệm, bèn chạy đến chùa Diên Hựu để hỏi tội hòa thượng. Nhưng trên đường đi, Hài bị một người cưỡi ngựa đụng phải, té lăn vào bụi cỏ. Hài túm lấy dây cương hạch tội: Nhà ngươi đi đâu mà có mắt như mù đụng phải ta? Người cưỡi ngựa, mình chỉ mặc áo lót, mũ đội thì trật phía sau ra trước, nhảy xuống ngựa tạ lỗi: Xin lỗi tiên sinh, tôi đi tìm cha để tạ lỗi. Tiên Sinh có biết chữ không? Tôi muốn nhờ tiên sinh một việc đây! Nghe vậy, Nhữ Hài bực mình nói: Ta học trường Quốc tử Giám, sắp thi thái học sinh thì Bách gia, Chư Tử, Cửu lưu, Tam giáo đều thông. Sao lại không biết chữ?

Người cưỡi ngựa tiếp: Vậy nhờ tiên sinh làm giùm tôi bài biểu tạ tội với cha tôi, tôi sẽ bảo quan Quốc Tử Giám đặc cách cho tiên sinh đậu. Năm sau thi thái học sinh tôi sẽ lấy tiên sinh đậu Trạng nguyên, được chăng? Nhà ngươi điên à? Nhà ngươi có biết, chỉ có một người cho thái học sinh đậu Trạng, đó là vua. Nhà ngươi là ai mà dám nói lớn lối như vậy? Người kia đáp: Tôi là vua đây. Đoàn Nhữ Hài lúc ấy mới nhìn lại chiếc mũ trên đầu người đó và nhận ra quả là vua, nên vội thụp xuống đất tạ tội.

Người cưỡi ngựa chính là vua Trần Anh Tông. Nguyên là sau khi chiến thắng Mông Cổ, năm Quý Tỵ (1293), vua Trần Nhân Tông nhường ngôi cho con là vua Trần Anh Tông rồi đi tu. Vua Anh Tông thường hay rượu chè say sưa. Nhân một hôm uống rượu Xương Bồ say quá nằm ngủ, thì lại đúng lúc thượng hoàng từ Thiên Trường về Thăng Long. Khi thái giám dâng cơm, thượng hoàng vẫn không thấy vua đâu. Thái giám đánh thức vua dậy nhưng vua say quá không tỉnh được. Thượng hoàng tức giận bỏ về và ra lệnh cho bá quan tới Thiên Trường họp, có ý truất phế Anh Tông. Đến giờ Mùi, Anh Tông mới tỉnh dậy, cung nhân đem việc ấy tâu. Vua sợ quá không kịp mặc áo, nhảy ngựa chạy tới chùa Từ Phúc thì đụng phải Đoàn Nhữ Hài.

Lời bàn:

Cứ theo nội dung của giai thoại trên và những tư liệu lịch sử về Đoàn Nhữ Hài còn lưu lại cho đến ngày nay thì sau cuộc gặp “trời định” ấy, cuộc đời vua Trần Anh Tông và cả Đoàn Nhữ Hài đã bước sang trang mới. Vì nhờ bài biểu tạ tội Đoàn Nhữ Hài viết mà Trần Anh Tông vẫn tiếp tục được làm vua và cũng từ đó, ông trở thành một trong những minh quân của triều đại nhà Trần. Còn Đoàn Nhữ Hài cũng từ đó trở thành một bề tôi hiền tài. Từ khi được nhà vua tin dùng, Đoàn Nhữ Hài đã cố gắng hoàn thành trọng trách của mình. Ông làm quan dưới các triều vua Trần Anh Tông và Trần Minh Tông, là người có năng lực hoạt động về ngoại giao và nội trị, lần lượt nắm giữ các chức vụ Ngự sử trung tán, Tham tri chính sự, Hành khiển,...

Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, cũng như nhiều dòng họ khác trên dải đất hình chữ S, dòng họ Đoàn có nhiều danh nhân nổi tiếng, được sử sách lưu danh. Và điều quan trọng hơn cả là hậu thế ngày nay dù là hậu duệ của dòng họ nào cũng vậy, nếu không biết trân trọng quá khứ, không biết tôn vinh tổ tiên của mình bằng những việc làm tốt đẹp cho xã hội,... thì cuộc sống phỏng có ý nghĩa gì?