ÔN CỐ TRI TÂN 14:28, 14/08/2016 GMT+7

BP - Theo sách “Đại Việt sử ký toàn thư”, Đỗ Tử Bình là gian thần gây ra cái chết của Duệ Tông hoàng đế. Khi trước Chế Bồng Nga đã dâng vàng xin tạ tội nhà Trần, nhưng Đỗ Tử Bình giấu đi làm của riêng, lại tâu bậy rằng chúa Chiêm kiêu ngạo khiến Trần Duệ Tông phải thân chinh ra trận. Khi Duệ Tông bị hãm ở thành Đồ Bàn, thì ĐỗTử Bình đi hậu quân nhưng không đến cứu ứng, Lê Quý Ly (Hồ Quý Ly) cũng bỏ chạy luôn.

Vì thế, vua Trần Duệ Tông phải tử trận, thế nhưng khi đó Thượng hoàng Nghệ Tông không hề trách cứ Lê Quý Ly, chỉ sai mang xe tù nhốt Đỗ Tử Bình mang về, đồ làm lính. Tuy nhiên, chỉ một năm sau thì Trần Nghệ Tông lại phục chức cho Đỗ Tử Bình làm hành khiển, rồi lại sai cùng Quý Ly đi chống Chiêm. Sau đó, Đỗ Tử Bình còn được cất nhắc làm Nhập nội hành khiển tả tham tri chính sự, lĩnh chức Kinh lược sứ Lạng Giang. Đến năm 1382, Đỗ Tử Bình chết, lại được Trần Nghệ Tông truy tặng là Thiếu bảo và được tòng tự ở Văn Miếu.

Còn với Lê Quý Ly, nhiều lần chống Chiêm bại trận nhưng vẫn được trọng dụng. Xương Phù đế (Trần Hiễn và là vua Trần Phế Đế) thấy quyền bính của Quý Ly ngày một lớn, mưu trừ bỏ Quý Ly. Quý Ly bèn gièm với Nghệ Tông rằng không nên bỏ con mà lập cháu. Vì vậy, năm 1388, Thượng hoàng Nghệ Tông phế truất và giết Xương Phù đế, lập con nhỏ của mình là Trần Ngung lên ngôi, tức Trần Thuận Tông.

Một người con lớn của Nghệ Tông là Trang Định vương Trần Ngạc làm chức Thái úy cũng cùng các tướng dưới quyền mưu trừ Quý Ly nhưng bị lộ và bị Thượng hoàng Nghệ Tông sai Nguyễn Nhân Liệt đến hỏi tội. Quý Ly đút lót và nói Nhân Liệt đánh chết Trang Định vương rồi tâu với Thượng hoàng là Trang Định vương làm phản. Thượng hoàng giận mà truất làm Mẫn vương. Về sau, thượng hoàng tỉnh ngộ, truy hỏi ai đã đánh chết Mẫn vương, Nhân Liệt sợ quá bèn thắt cổ chết.

Tháng 10-1389, quân Chiêm Thành vào cướp Thanh Hóa. Lê Quý Ly đi chống giữ. Khi đó, quân giặc đắp ngăn thượng lưu sông, quan quân đóng cọc dày đặc để chống cự. Ngày 20, giặc phục sẵn quân và voi, rồi giả vờ bỏ doanh trại rút về. Quý Ly lựa lấy quân tinh nhuệ, dũng cảm, làm quân cảm tử, truy kích giặc. Thủy quân mở hàng cọc xông ra đánh, giặc liền phá đập chắn nước, tung voi trận xông ra. Lúc ấy, quân tinh nhuệ dũng cảm đã đi xa rồi, quân thủy khó tiến ngược dòng để tiến lên, vì thế bị thua. Tướng chỉ huy quân Hữu Thánh Dực là Nguyễn Chí bị giặc bắt sống, 70 tướng còn lại đều bị chết trận.

Lê Quý Ly thấy vậy giao quân cho tỳ tướng là Phạm Khả Vĩnh, Nguyễn Đa Phương ở lại cầm cự với giặc, còn mình thì trốn về. Quý Ly về đến triều đình, xin phái thêm thuyền chiến Châu Kiều nhưng thượng hoàng không cho, Quý Ly do vậy xin thôi nắm quyền cầm quân, không đi đánh nữa. Sau trận đó, Nguyễn Đa Phương trở về, công khai chê Lê Quý Ly là bất tài. Quý Ly căm tức và nói với thượng hoàng rằng trận thua này là do nghe lời Đa Phương. Nghệ Tông bèn cách chức Nguyễn Đa Phương. Quý Ly lại bảo thượng hoàng nên giết Phương vì sợ Phương đi hàng giặc. Thượng hoàng bèn ép Phương tự vẫn.

Tháng 2-1392, tôn thất Trần Nhật Chương mưu giết Quý Ly, nhưng thượng hoàng cho là Trần Nhật Chương có lòng khác nên cho giết Nhật Chương. Khi ấy, quyền hành của Quý Ly quá lớn, nhiều người lo lắng cho cơ nghiệp nhà Trần. Tháng 4 cùng năm, Bùi Mộng Hoa dâng thư lên Thượng hoàng Nghệ Tông và trong thư đại ý viết: Thần nghe trẻ con có câu hát rằng: Thâm hiểm thay Thái sư họ Lê. Xem thế, Lê Quý Ly nhất định có ý dòm ngó ngôi báu. Thượng hoàng xem tờ tâu rồi lại đưa cho Quý Ly xem. Sau này Quý Ly chuyên chính, Mộng Hoa phải ẩn lánh không ra nữa.

Năm 1394, mùa xuân, thượng hoàng tuổi cao sức yếu, biết Lê Quý Ly có ý lấy ngôi nhà Trần, nên sai thợ vẽ tranh những đại thần nêu tấm gương phò quân vương lúc còn nhỏ mà không mang lòng dạ cướp ngôi của đời trước, như Chu Công giúp Chu Thành Vương, Hoắc Quang giúp Hán Chiêu Đế, Gia Cát Lượng giúp Thục Hán Hậu chúa, Tô Hiến Thành giúp Lý Cao Tông, gọi là tranh Tứ phụ, ban cho Lê Quý Ly để giúp Thuận Tông hoàng đế cũng nên như thế. Quý Ly dập đầu nhận lấy.

Lời bàn:

Theo sử sách còn lưu truyền đến ngày nay thì Trần Nghệ Tông là người có công khôi phục nhà Trần từ tay Dương Nhật Lễ, nhưng cũng chính ông là người có tội làm mất nhà Trần. Vì trong suốt thời gian trị vì của mình, Trần Nghệ Tông đã từng bước loại bỏ các trung thần và chỉ tin dùng những kẻ nịnh thần như Đỗ Tử Bình, Hồ Quý Ly. Do đó, chỉ 13 năm sau khi ông mất, nước Đại Việt sau gần 500 năm độc lập lại bị rơi vào tay quân xâm lược phương Bắc. Trước đó, nhà Minh đã từng có bụng xâm lược nước Đại Việt nên nhân lúc biến cố nhà Trần rơi vào tay cha con Hồ Quý Ly và lòng dân Đại Việt ly tán, đã thúc đẩy nhà Minh hành động xâm lược sớm hơn.

Lịch sử nhân loại từ thời thượng cổ đến nay đã chứng minh rằng, những kẻ loạn thần tặc tử để thực hiện được mưu kế của chúng không phải một sớm một chiều. Mà việc ấy có ngọn nguồn và phải hình thành dần dần từ trước đó rất lâu. Chính vì thế, muốn là một minh quân thì trước hết phải nhận biết được âm mưu của kẻ xấu từ khi mới manh nha rồi thận trọng phòng giữ. Và mong rằng hậu thế đừng ai quên điều này.

ND