ÔN CỐ TRI TÂN 14:30, 05/08/2016 GMT+7

BP - Theo sách “Đại Nam chính biên liệt truyện”, Thừa Thiên Cao hoàng hậu (1762-1814) tên thật là Tống Thị Lan - vợ đầu tiên của vua Gia Long và cũng là người bôn ba khắp nơi theo ông gây dựng lại cơ đồ chúa Nguyễn. Năm 1778, bà theo cha là Quý quốc công Tống Phúc Khuông cùng gia quyến vào Gia Định. Khi bà 18 tuổi, Nguyễn Phúc Ánh đã đích thân đem lễ vật đến hỏi cưới và lập làm nguyên phi. Bà là người cẩn trọng, có phép tắc lễ độ nên được gia đình chồng yêu quý.

Khi bị nhà Tây Sơn truy đuổi gắt gao, Nguyễn Phúc Ánh vừa cầu cứu quân Xiêm La, lại đem con trai 3 tuổi là hoàng tử Nguyễn Phúc Cảnh giao cho giáo sĩ Bá Đa Lộc làm con tin sang Pháp hòng cầu thêm ngoại viện. Chia ly chẳng biết ngày đoàn tụ, ông đã chặt đôi nén vàng, giữ một nửa còn một nửa đưa cho vợ và nói: Con chúng ta đi rồi, ta cũng sẽ đi đây, phi hãy phụng dưỡng quốc mẫu (mẹ chồng). Chưa biết sau này gặp nhau ở nơi nào và ngày nào, đem vàng này để làm của tin. Bà nuốt nước mắt, nhận trọng trách phụng dưỡng mẹ chồng, chăm nom gia tộc suốt thời gian đó.

Cầu cứu được 50 ngàn viện binh Xiêm La nhưng Nguyễn Phúc Ánh vẫn bị nhà Tây Sơn đè bẹp. Bà Tống Thị Lan cùng mẹ chồng lánh mình ở đảo Phú Quốc, ngày ngày ngóng đợi tin. Khi Nguyễn Phúc Ánh chiếm lại thành Gia Định liền cho người đón mẹ và vợ về. Từ đây, bà luôn đi theo ông để chăm lo mọi việc. Năm 1793, Nguyễn Phúc Ánh đề nghị bà làm mẹ nuôi của hoàng tử Nguyễn Phúc Đảm (vua Minh Mạng) dù mẹ đẻ của hoàng tử là bà phi Trần Thị Đang (Thuận Thiên Cao hoàng hậu) còn đang khỏe mạnh. Bà bằng lòng với điều kiện chồng phải viết giao ước. Nguyễn Phúc Ánh đồng ý, từ đó hoàng tử Đảm về ở hẳn với bà.

Năm 1802, Nguyễn Phúc Ánh lật đổ hoàn toàn nhà Tây Sơn, lên ngôi vua lấy niên hiệu Gia Long. Sau đó 1 năm, bà được lập làm vương hậu và năm 1806 thì được phong làm hoàng hậu. Vua có hơn trăm phi tần nhưng chỉ lập duy nhất ngôi hoàng hậu cho bà. Tiếc rằng hưởng phúc không được bao lâu thì bà qua đời năm 1814, thọ 53 tuổi. Vua Gia Long thương tiếc nên khóc lóc rất thảm thiết, để tang bà 1 năm theo lễ. Hoàng hậu được hiệp táng ngay cạnh mộ vua Gia Long trong khuôn viên Thiên Thọ lăng. Đây là lăng tẩm duy nhất của nhà Nguyễn có mộ vua và hoàng hậu đặt song song nhau.

Thừa Thiên Cao hoàng hậu sinh được 2 người con trai nhưng đều mất sớm, trước khi vua Gia Long lên ngôi. Cuộc đời hoàng hậu đầu tiên của triều Nguyễn gặp nhiều trắc trở, con cháu bà dù thuộc dòng đích (con cả) của vua Gia Long nhưng cũng chịu đắng cay không kém, trầm luân trong cuộc củng cố vương quyền dưới thời Minh Mạng khi kẻ chết, người bị giáng làm thường dân.

Con trai đầu của bà là hoàng tử Cảnh khi 3 tuổi đã theo Bá Đa Lộc làm con tin, lênh đênh chân trời góc bể, sau này ở ngôi đông cung thái tử chưa được bao lâu thì mắc bệnh đậu mùa rồi mất khi mới 21 tuổi, để lại vợ và hai con trai. Sau này, vua Gia Long không chọn cháu đích tôn Nguyễn Phúc Mỹ Đường, con trai cả của hoàng tử Cảnh lên nối ngôi, mà truyền ngôi cho hoàng tử Nguyễn Phúc Đảm.

Dưới thời vua Minh Mạng, con dâu, cháu nội của Thừa Thiên Cao hoàng hậu bị giáng cho tội thông dâm với nhau, người bị dìm nước cho đến chết, người phải giao trả ấn tín, bị giáng làm thứ dân, người bị bệnh chết. Sau chắt nội của bà được phong tước để lo việc thờ phụng Anh Duệ hoàng thái tử (tức hoàng tử Cảnh). Cuộc trầm luân vẫn chưa kết thúc, năm 1836, triều thần tiếp tục nghị tội, buộc dòng dõi của hoàng tử Cảnh bị giáng làm dân thường mới được tạm yên ổn.

Lời bàn:

Viết về Thừa Thiên Cao hoàng hậu, sử sách của nhà Nguyễn chép rằng: Bà là người thân hậu, cần kiệm, biết thương yêu mọi người. Từ khi gặp lại Gia Long ở Xiêm về, bà luôn ở bên vua kể cả trên chiến trường, tựa như nàng Ngu Cơ luôn ở bên Hạng Vũ đời nhà Hán vậy. Trong lúc bôn ba nơi gian hiểm, bà tự tay dệt nhung phục cho quân sĩ. Khi Nguyễn Ánh giục quân cố sức đánh giặc, bà cũng cầm trống thúc quân khiến tướng sĩ phấn chấn mà đánh bại địch. Đức hạnh của bà thật xứng đáng là bậc mẫu nghi trong thiên hạ. Tiếc rằng, người có đức hạnh như bà lại không được may mắn. Tiến sĩ sử học Nguyễn Khắc Thuần nhận xét rằng: Việc bắt Nguyễn Phúc Ánh làm tờ giao ước khi nhận Nguyễn Phúc Đảm làm con nuôi là biểu hiện sự cẩn trọng của bà đối với Thuận Thiên Cao hoàng hậu, cũng là cẩn trọng với chính người chồng.

Thế nhưng trong cuộc đời sự cẩn trọng biết thế nào mới là đủ. Bởi vì dưới thời phong kiến thì có 2 tội thuộc hàng đại ác không thể tha là bất trung và thất đức. Bất trung thì con trai trưởng của bà là hoàng tử Cảnh chẳng có biểu hiện gì nhưng lại chết sớm. Vì thế, vua Minh Mạng muốn yên vị trên ngai vàng ắt phải khép Mỹ Đường là con trai trưởng của hoàng tử Cảnh vào tội thất đức để loại trừ. Và xét cho cùng, vua Minh Mạng từ nhỏ đã được Thừa Thiên Cao hoàng hậu nuôi dưỡng nên với hoàng tử Cảnh khác chi anh em cùng cha cùng mẹ, thế mà cam tâm giết hại chị dâu, đày đọa các con của anh. Thế mới hay rằng, phàm là hoàng đế thì chẳng thể dung tha bất kỳ ai nếu người đó có thể là mối nguy cho ngai vàng của mình.

N. D