ÔN CỐ TRI TÂN 15:31, 08/07/2016 GMT+7

BP - Theo sách “Đại Việt sử ký toàn thư”, bà Nguyễn Thị Bích Châu là quý phi của vua Trần Duệ Tông, là người có tài trị nước. Bà đã dâng lên vua bài sớ Kê minh thập sách (10 kế sách trị nước). Bà quê ở xã Bảo Lộc, huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. Cha làm quan đời Trần, mẹ họ Phạm (đều không rõ tên, tuổi). Bà đẹp người, đẹp nết lại thông thạo sách vở, văn từ, được vua Trần tuyển vào cung, phong bà là quý phi, đặt tên hiệu Phù Dung. Khi thấy chính sự đất nước rối ren, vua tôi tranh nhau quyền lực, thấy rõ sự khủng hoảng của nhà Trần đã đến thời kỳ mạt vận, bà Bích Châu đã mượn chữ “Kê minh thập sách” để gióng lên một tiếng gà báo sáng. Báo sáng là thức tỉnh, để tránh sự u muội, tối tăm. Kê minh thập sách của Nguyễn Thị Bích Châu ngắn gọn, súc tích, bao quát hầu khắp các vấn đề quốc gia đại sự thời ấy:

Bền gốc nước trị kẻ bạo tàn cho lòng dân được yên. Giữ đúng quy định, xóa bỏ phiền nhiễu thì triều cương không rối. Trị kẻ lạm quyền tránh họa ngầm cho nước. Đuổi hết bọn tham nhũng cho dân đủ sống. Chấn chỉnh học hành, lễ nghĩa cho sáng tỏ đất trời. Mong nghe được lời nói thẳng, mở rộng cửa ngôn luận như mở rộng cửa thành. Chọn quân thì nhằm vào dũng lực, không nhằm vào vóc dáng cao lớn. Chọn tướng thì nhằm vào tài thao lược không nhằm vào thế gia. Vũ khí cần sắc bén không cần trang trí sặc sỡ. Tập trận thì cần chỉnh tề, chặt chẽ chứ không phải giở trò múa may cho đẹp mắt. Xét mấy điều ấy rất thiết thực. Dám dâng lên tấm lòng trung thực, mong nhận cho lời nói quê mùa. Bỏ điều dở mà làm điều hay, xin bệ hạ lượng nghĩ. Nước được trị, dân được yên, thiếp mong lắm vậy!

Khi bài viết được dâng lên, vua Trần Duệ Tông đã phải thốt lên: Không ngờ một người đàn bà lại thông tuệ đến thế! Thật là một Từ phi (vợ Đường Thái Tông ở Trung Quốc) ở trong cung của trẫm vậy! Nói vậy, nhưng rồi vua vẫn không sửa chính sự theo lời khuyên của Nguyễn Thị Bích Châu. Hơn thế, Trần Duệ Tông còn đem quân đi đánh Chiêm Thành. Nhiều người khuyên can, song vua vẫn không nghe.

Nguyễn Thị Bích Châu lại làm một bài biểu dâng lên. Bà viết: Thiếp trộm nghĩ, rợ Hiếm Doãn ngang tàng quá lắm, từ trước quen thân, rợ Hung Nô kiệt hiệt gớm ghê, đến nay càng tệ. Vì cướp bóc là cái thói thường của man di mà dùng binh không phải bản tâm của vương giả. Nhỏ xíu kia Chiêm Thành, ở mé nơi hải đảo. Năm xưa kéo quân vào Nhị Thủy, nhòm thấy nước ta bất hòa, khi ấy tiếng trống động ngoài biển chỉ vì lòng dân chưa yên. Cho nên chúng dám tung đàn ruồi nhặng múa ngoài bãi cỏ, có khác nào giơ càng bọ ngựa ngăn bánh xe. Nhưng thánh nhân rộng lượng bao dung, không thèm cùng với chó, dê so sánh. Việc trị đạo trước gốc, sau ngọn, xin nghỉ binh cho dân chúng an nhàn, trị cái rắn nên dùng cái mềm, phục rợ xa cốt lấy đức. Vua đời Ngu Thuấn chỉ múa nhạc mà giặc Hữu Miêu đến hàng. Vua nhà Hạ Vũ chỉ gẩy đàn, chẵn 1 tháng rợ Hồ quy phục. Đó là thượng sách, xin xét đoán cho minh.

Bài biểu dâng lên vua vẫn không chịu nghe, bà buồn rầu nói: Nghĩa là vua tôi, ơn là vợ chồng, đã không giỏi can ngăn để giữ nền bình trị, lại không biết khéo lời để ngăn lòng hiếu chiến, thật là sống thừa trong cõi trời đất vậy. Đến lúc Trần Duệ Tông duyệt binh chinh phạt Chiêm Thành, bà xin vua đi theo quân đội và đã hy sinh nơi trận mạc. Về cái chết của Bích Châu, trong dân gian còn truyền tụng câu chuyện rằng, khi đội quân của vua Trần Duệ Tông đi đến biển Kỳ Sơn (Kỳ Anh, Hà Tĩnh) bỗng nhiên biển nổi sóng to gió lớn, thần biển hiện lên đòi nhà vua phải gả cho một cung phi làm vợ. Lúc đó, nhà vua chưa biết tính sao thì bà Bích Châu liền xin được hy sinh cho thần biển và trước khi chết, bà vẫn không quên khuyên vua rằng: Sau khi thần thiếp chết, xin bệ hạ sửa văn, nghỉ võ, tìm dùng người hiền, làm điều nhân nghĩa nghĩ chước lâu dài cho nước nhà. Nói xong bà liền nhảy xuống biển, bỗng nhiên trời yên biển lặng.

Lời bàn:

Từ nội dung của giai thoại trên đây cho thấy, lời khuyên của bà quý phi Nguyễn Thị Bích Châu với vua Trần Duệ Tông là một bản kiến nghị mang danh nghĩa lời khuyên nhỏ nhẹ của một người vợ đối với chồng lúc gà vừa gáy sáng. Và từ nội dung của “Kê minh thập sách” cho thấy, đây thực chất là một chính sách toàn diện nhằm cải tổ bộ máy nhà nước chuyên chế trên cơ sở mầm mống phôi thai của tinh thần dân chủ. Cả cuộc đời từ lúc vào cung cho đến khi ngã xuống, bà quý phi Nguyễn Thị Bích Châu đã luôn luôn sống nhất quán với những ý nguyện “thân dân” tốt đẹp. Đây cũng chính là phần lương tri ẩn sâu trong tiềm thức dân tộc chỉ chờ thời cơ là phát sáng. Và điều mà người đương thời cũng như hậu thế ngày nay phải tôn kính, vinh danh và ngưỡng mộ là bởi lời khuyên sâu sắc, thấm đậm tinh thần dân tộc ấy lại xuất phát từ trái tim và khối óc của một người phụ nữ vốn chỉ quen với nhung lụa.

Cái chết của bà là một sự trả giá cho những ước vọng quá khổ, những ước vọng đi trước thời đại nhưng bản thân nó không hề mang ý nghĩa của sự tuyệt vọng. Trái lại đó là cái chết thiêng, chính nó đã hiển linh thành một sức mạnh thần bí hộ vệ dân chúng trong đời sống tín ngưỡng của cộng đồng nhiều thế kỷ nay. Nói đúng hơn, cái chết của bà đã nhen nhóm cho những người đương thời, từ vua cho đến người dân một niềm tin vào sự sống, vào sức mạnh của truyền thống lâu bền. Đối với các thế hệ hôm nay, “Kê minh thập sách” chính là nền tảng của khái niệm về một quốc gia “Hòa bình, độc lập, dân chủ và hùng cường”. 

N.D