2016 GMT+7

Cha con đồng tiến sĩ

Thứ 7, 20/02/2016 | 09:51:00

BP - Theo sách “Đại Việt sử ký toàn thư”, Đặng Trần Diễm quê ở thôn Kim Hoàng, xã Vân Canh (nay là xã Xuân Phương, huyện Từ Liêm, thành phố Hà Nội). Sinh trưởng trong gia đình nghèo khó nhưng đến tuổi đi học, Đặng Trần Diễm may mắn được học những thầy giỏi, lại chăm chỉ đọc, dịch, tự học nên học rất giỏi. Năm 1730, Đặng Trần Diễm đỗ cử nhân; năm 1736, được bổ làm tri huyện Đông Ngàn, sau làm hiến sát sứ Hải Dương, tri phủ Trường Khánh (Lạng Sơn)...

Là viên quan đa tài, mẫu mực nên ông được vua rất tin dùng, giao cho nhiều trọng trách: giám thị, giám khảo, biên tu... Đặc biệt, vì có tài năng nên ông được vua phong làm Đông các đại học sĩ (tòng tứ phẩm, hạng 4/9 bậc quan chế thời phong kiến), một chức danh vốn chỉ dành riêng cho những người có học vị tiến sĩ, có tài cao, có công trạng lớn. Như vậy, dưới thời phong kiến, ông là người duy nhất chỉ đỗ trung khoa nhưng được phong chức danh này. Tiếp đó, ông còn được ban nhiều sắc thời Cảnh Hưng vào các năm 1767, 1769... phong làm Hiển cung đại phu, Tu thận Thiêu doãn trung liệt...

Sau khi lấy vợ và sinh được 3 con trai, ông đã đổi cho các con mang họ Lý, lập ra một chi họ Lý Trần gốc họ Đặng. Ông chăm lo dạy dỗ, giáo dục các con từ nhỏ nên cả 3 người con đều chăm chỉ học hành, đều học rất giỏi và đều đỗ tiến sĩ, trong đó, người con thứ và người con út đỗ đồng khoa (huynh đệ đăng khoa). Một gia đình có cha đỗ cử nhân (sau này cũng được nhà vua phong là tiến sĩ vì đã có công dạy 3 con) và 3 con trai đỗ tiến sĩ. Điều đáng trân trọng hơn là tất cả đều là những đại thần liêm chính.

Người con cả là Lý Trần Quán (Đặng Trần Quán, 1734-1786), đỗ đồng tiến sĩ năm Giáp Dần (1766). Lý Trần Quán được giao nhiều trọng trách và đều hoàn thành xuất sắc, được vua sắc phong làm Thiêm sai tri bình phiên, Đông các đại học sĩ, Quốc Tử Giám tư nghiệp (tòng ngũ phẩm)... Về võ, ông cũng có nhiều đóng góp, từng 4 lần làm trấn thủ, 3 lần giúp vua trong việc gây dựng triều chính, thống lĩnh tướng sĩ đi đánh giặc xâm lăng phương Bắc... Khi mất, ông được phong tặng là Thượng thư (tòng nhị phẩm), tước Doanh quận công và sau đó lại được gia phong là Trung đẳng phúc thần.

Người con thứ là Lý Trần Dự (Đặng Trần Dự, 1740-1777), đỗ tiến sĩ năm Kỷ Sửu (1769); được phong làm tổng đốc Lạng Sơn, sau ông còn được giao cho đảm nhiệm nhiều trọng trách khác. Khi mất, ông được phong chức Đãi chế viện hàn lâm (tòng lục phẩm), Lâm tá lang.

Người con út Lý Trần Thản (Đặng Trần Thản, 1746-1810), năm 1762 đỗ thủ khoa kỳ thi Hương, đứng đầu số người đỗ cử nhân. Năm Kỷ Sửu (1769), ông thi đỗ tiến sĩ, đồng khoa với anh trai Lý Trần Dự. Ông là con rể cưng của nhà bác học Lê Quý Đôn (1726-1784). Lý Trần Thản được giao nhiều trọng trách như Hữu tư giảng (dạy con nhà chúa), Biên tu, Đốc lĩnh các đạo Hưng - Tuyên, làm nhiệm vụ tiễu phỉ; Thị lang bộ Hình, rồi Thượng thư bộ Hình (tòng nhị phẩm), sau lại được tham dự việc trông coi biên soạn sách vở ở Viện Hàn lâm. Ông được ban 5 sắc vào các năm 1767, 1776, 1810, 1889 và 1924, được tặng tước bá và được phong là Đông các đại học sĩ, Kim tử vinh lộc đại phu, được truy tặng Trung lương đại vương, Trung đẳng phúc thần, tước Tuy quận công. Ông còn được phong tặng mỹ tự: “Đoan nhã, chính trực”. Ông là một trong những người được phong tặng nhiều chức, tước, phẩm, hàm nhất dưới thời phong kiến.

Vì có công nuôi dạy các con đỗ đạt thành tài nên cụ Đặng Trần Diễm đã được vua ban sắc phong tặng là “giáo tử đăng khoa” (cha dạy con đỗ đạt). Các con cụ đã thực hiện xuất sắc lời cha căn dặn và mong mỏi: Các con phải gắng chí hơn cha, con hơn cha mới là nhà có phúc.

Lời bàn:

Các kỳ thi Nho học ở Việt Nam bắt đầu từ năm 1075, dưới triều vua Lý Nhân Tông và chấm dứt vào năm 1919, đời vua Khải Định. Trong 845 năm, các triều đại phong kiến Việt Nam đã tổ chức 185 khoa thi và đã có 2.898 sĩ tử đỗ đại khoa (từ phó bảng trở lên). Trong đó, gia đình của Đông các đại học sĩ Đặng Trần Diễm đã có ba người con cùng đỗ tiến sĩ. Phó giáo sư, tiến sĩ Hà Minh Hồng khi nhận định về vai trò của gia đình này đã viết rằng: Đặng Trần Diễm và các con ông là một trong những điển hình trong lịch sử khoa bảng và lịch sử khoa cử Việt Nam, đồng thời thể hiện rõ truyền thống hiếu học của dân tộc Việt Nam.

Theo nội dung của giai thoại trên, chỉ riêng với việc nhà vua phá lệ phong cho một cử nhân lên làm Đông các đại học sĩ đã chứng minh tài năng và đức độ của ông. Và với vinh dự đó, ông là nhân vật duy nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam thời phong kiến được hưởng đặc cách. Điều đáng trân trọng và tôn vinh nữa ở ông là không chỉ nổi tiếng trong quan trường, Đặng Trần Diễm còn được biết đến với vai trò người cha đức độ, mẫu mực. Và gia đình của Đông các đại học sĩ Đặng Trần Diễm là một gia đình tuyệt đẹp trong lịch sử nước nhà, đã làm sáng tỏ chân lý: Cách cha mẹ làm gương cho con cái tốt nhất là bằng chính việc làm và đạo đức cao cả của mình. Rất mong hậu thế đừng ai quên điều này.