ÔN CỐ TRI TÂN 14:18, 19/08/2015 GMT+7

BP - Theo sách “Đại Việt sử ký toàn thư”, vua Lý Cao Tông có tên thật là Lý Long Trát, Lý Long Cán và là con trai thứ sáu của Lý Anh Tông, mẹ là Thục phi Đỗ Thụy Châu. Ông sinh ngày 25-5 năm Quý Tỵ - 1173. Năm 1174, Lý Anh Tông truất ngôi con cả là Lý Long Xưởng và phong Lý Long Trát làm Hoàng Thái tử, ủy thác cho Tô Hiến Thành giúp đỡ.

Năm 1175, Lý Anh Tông băng hà, Chiêu Linh thái hậu muốn lập con mình là Lý Long Xưởng lên ngôi nên bàn tính âm mưu phế truất. Nhưng nhờ Thái úy Tô Hiến Thành kiên quyết ngăn cản, ra tay trước nên kế hoạch bị phát giác và Lý Long Xưởng bị đuổi ra khỏi cung, Chiêu Linh thái hậu bị giam lỏng. Lý Cao Tông vẫn được tôn phò ở ngôi báu.

Khi Tô Hiến Thành tuổi già sức yếu, vì vua mới lên 7 tuổi nên trước lúc qua đời ông đã tiến cử Trần Trung Tá với Đỗ Thái hậu để giúp vua. Thái hậu dù khen hay nhưng cuối cùng không theo lời mà lấy Đỗ An Di là em trai của bà làm phụ chính. Và có lẽ đó là mầm mống khiến suốt 35 năm (1175-1210), trị vì đất nước, sự nghiệp và công trạng của Lý Cao Tông để lại cho hậu thế gần như chẳng có gì. Có chăng chỉ là tiếng xấu về sự ham chơi bời, tiêu phí sản nghiệp quốc gia cho những thú vui chơi vô bổ của vua. Nào là ưa phương thuật, sự lạ, tin vào tài sai bảo hổ của sư Tây Vực năm Đinh Mùi (1187). Lại chăm việc thổ mộc, xây dựng cung Nghiêm Thiềm năm Đinh Tỵ (1197), dựng gác Kính Thiên năm Quý Hợi (1203)...

Đặc biệt, nhà vua rất ưa vi hành, nhưng không phải là để quan tâm muôn dân trăm họ mà để thỏa chí tò mò, sự ham vui chơi của bản thân. Về việc này, trong sách “Đại Việt sử ký toàn thư” có đoạn chép lại như sau: Vua thường ngự đi khắp núi sông, phàm ngự đến đâu mà có thần linh đều cho phong hiệu và bắt dân lập miếu để thờ... Vua còn cho xây dựng không ngớt cung điện, ngao du không có chừng mực. Cũng vì cái sự ngao du ấy, có lần vua gặp cảnh bất bình nhưng người tự coi mình là con trời ấy lại nhắm mắt làm ngơ.

Sự việc ấy xảy ra ngay tại kinh thành vào năm Bính Dần (1206), niên hiệu Trị Bình Long Ứng năm thứ hai, khi ấy nhà vua 33 tuổi. Năm đó, trong nước loạn lạc nổi lên như trấu, mà vua thích đi chơi, nhưng đường sá không thông được, vua bèn sai làm hành cung Ứng Phong, Hải Thanh ở đầm Ứng Minh, hằng ngày cùng bọn cung nữ đùa vui. Lại lấy thuyền to làm thuyền ngự, lấy các thuyền bé chia làm hai đội, sai bọn cung nữ chèo thuyền, vua dẫn bọn tả hữu bắt chước nghi vệ thiên tử như khi vua ngự. Lại còn lấy sáp ong bọc những tấm lụa và các thứ hải vật thả xuống ao rồi sai người lội xuống mò lên giả làm đồ vật dưới Long Cung đem dâng. Bá quan văn võ tuy thấy nhà vua rong chơi vô độ đều sợ hãi nhưng không dám can ngăn.

Chuyện kể lại rằng, một hôm vua ngự giá đi chơi ở đầm Ứng Minh như mọi khi. Đang lúc cùng bọn hầu cận vui đùa thì có tiếng kêu cứu từ ngoài thành vọng lại. Để ý, cả đoàn mới biết là tiếng người bị ăn cướp đang hô hoán. Mặc dù đủ cả cấm binh vây quanh đến vài lớp, tiếng kêu cứu rõ mồn một nhưng Lý Cao Tông chỉ ngỡ ngàng một chút rồi lại cười nói, đùa vui như trước, giả vờ không nghe thấy gì, bỏ mặc cho những người dân đen sức yếu, thế cô chẳng ai giúp đỡ. Vì thế, dân gian thời ấy mới có thơ rằng: Vui chơi nào có biết gì; Thờ ơ phó chuyện an nguy mặc trời.

Lời bàn:

Theo các tài liệu lịch sử còn lưu truyền đến ngày nay, khi còn nhỏ thì vua Lý Cao Tông là người ngoan lành, song khi lớn lên và bắt đầu trực tiếp cầm quyền trị nước thì lại sinh ra ham mê săn bắn, ăn chơi và chính sự, pháp luật không rõ ràng. Vì “thượng bất chính nên hạ tắc loạn” và quan lại thi nhau vơ vét của dân, lại còn bắt trăm họ xây dựng phục dịch nên trộm cướp xảy ra ở khắp nơi. Và cũng vì chính sự rối ren, lòng dân oán hận nên nhiều cuộc khởi nghĩa của nông dân cũng như việc ly khai của các hào trưởng địa phương vào thời ấy đã liên tiếp nổ ra. Đã làm vua thì phải có quan và làm quan thì phải có dân, nhưng nếu không có dân thì ghế quan và ngôi vua cũng trở thành vô nghĩa. Tiếc thay, cái chân lý đơn giản ấy mà một người làm vua như Lý Cao Tông không hiểu được thì việc nhà Lý mất ngôi cũng là điều dễ hiểu.

Trong cuốn sách “Việt sử tổng vịnh”, phần viết về các đế vương, khi viết về vua Lý Cao Tông, vua Tự Đức đã nghiêm phê tiền nhân khá nặng nề với lời lẽ như sau: Trong thời gian tại vị, Lý Cao Tông xây dựng dinh thự không ngớt và vui chơi không có chừng mực; giặc giã và trộm cướp trong nước nổi lên như ong, nhân dân đói khát, khổ sở gấp bội những năm khác. Cơ nghiệp nhà Lý bắt đầu suy đốn từ đấy. Và lời nhận xét nghiêm khắc này không chỉ là bài học hữu ích cho những vị quân vương hay bách quan dưới thời phong kiến mà còn là bài học cho cả hậu thế hôm nay.  

N.D