ÔN CỐ TRI TÂN 13:28, 14/08/2015 GMT+7

Thứ nhất, Lê Hiển Tông được lên ngôi một cách may mắn nhất. Khi còn là hoàng tử, người chú là Lê Duy Mật nổi binh đánh lại họ Trịnh nhằm khôi phục quyền lực cho vua Lê, do đó ông bị Trịnh Giang nghi ngờ và đem giam ở nhà viên quan nội thị Hồng quận công. Năm Canh Thân (1740), Trịnh Doanh lên ngôi chúa mới chuyển hoàng tử đến giam ở nhà cậu mình là Vũ Tất Thận. Đêm trước đó, Vũ Tất Thận “mơ thấy thiên tử tới nhà, cờ quạt phấp phới, nhã nhạc vang lừng, rõ ra cảnh tượng của đời thái bình”. Sáng hôm sau, thấy quân lính giải hoàng tử đến nhà, ông ta rất kinh ngạc cho là ứng vào giấc mộng của mình bèn kể lại với chúa. Trịnh Doanh thấy vậy cho là người có phúc lớn bèn đón hoàng tử về tôn lên làm vua, đặt niên hiệu là Cảnh Hưng.

Thứ hai, sau khi lên ngôi, bên cạnh hình thức tuyển chọn nhân tài võ thuật, Lê Hiển Tông còn bổ sung thêm một hình thức là đề cử người tài được quy định lần đầu tiên vào năm Qúy Hợi (1743). Theo đó, những năm không có khoa thi võ thì các quan võ từ cấp tam phẩm trở lên đều phải đề cử một người có tài, trí, mưu mô, khỏe mạnh, giỏi võ và quả cảm. Năm Canh Tý (1780) đời Lê Hiển Tông, lần đầu tiên việc thi võ được quy định chặt chẽ, kỹ càng hơn trước. Phép thi được chia làm 4 kỳ: kỳ 1 thi giương cung, múa đao; kỳ 2 thi bắn cung, bắn súng; kỳ 3 thi phi ngựa bắn cung, đấu siêu đao, lăn khiêng, múa gươm, đâm giáo...; kỳ 4 thi văn sách. Điều đặc biệt là bắt đầu từ đây lệ thi còn chú ý đến xét duyệt khí sắc. Đó là tướng mạo, tiếng nói, sức chịu đựng sao cho thể hiện được sự hùng dũng, can trường.

Thứ ba, Lê Hiển Tông là vị vua cho mở nhiều khoa thi nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Trong thời gian ở ngôi, ông đã cho mở 16 khoa thi, lấy đỗ 131 tiến sĩ. Nhưng Lê Hiển Tông là vị vua lấy bảng Tam khôi ít nhất. Suốt 42 năm, từ khoa thi đầu tiên của triều đại ông tổ chức năm Quý Hợi (1743) cho đến khoa thi cuối cùng tổ chức năm Ất Tỵ (1785), chỉ lấy đỗ một Bảng nhãn là Lê Quý Đôn và hai Thám hoa là Phan Kính, Nguyễn Huy Oánh; không lấy ai đỗ trạng nguyên. Ông cũng là vị vua mở khoa thi lấy đỗ ít người nhất, đó là khoa thi năm Tân Sửu (1781), chỉ lấy hai người đỗ tiến sĩ là Nguyễn Cầu và Nguyễn Tân.

Thứ tư là vào năm Đinh Dậu (1777), vua Lê Hiển Tông cho ban hành bộ Quốc triều điều luật. Bộ luật này được xây dựng trên nội dung cơ bản của bộ Quốc triều hình luật (Bộ luật Hồng Đức) nhưng có bổ sung, sửa chữa cho phù hợp với tình hình mới. Quốc triều điều luật là thành tựu lập pháp nổi bật nhất của thời Lê Trung Hưng (1533-1788) và cũng là bộ luật lớn nhất của thế kỷ XVIII. Lê Hiển Tông cũng là vị vua cho ban hành bộ luật tố tụng đầu tiên của nước ta.

Lời bàn:

Theo sử cũ thì vào thời Lê Trung Hưng, nhà Lê mất hết quyền hành. Ngôi vua tuy có nhưng chỉ là bù nhìn, vì triều chính từ đối nội đến đối ngoại đều do các chúa Trịnh thao túng. Thậm chí ngay cả việc lập vua, lập hoàng hậu và thái tử đều có sự can thiệp của Phủ chúa. Sau cái chết bức tử của Lê Kính Tông (1619), các vua Lê đều nép mình không dám chống đối họ Trịnh. Vì thế, các nhà sử học đương thời cũng như đời sau đánh giá Lê Hiển Tông là một vị vua nhu nhược nhưng may mắn. Nói vua Lê Hiển Tông là hoàng đế may mắn là hoàn toàn không sai. Vì chỉ 5 tháng sau khi nắm quyền bính, chúa Trịnh Doanh đã ép vua Lê Ý Tông trả ngôi lại cho con trưởng của vua Lê Thuần Tông là Lê Duy Diêu, tức là Lê Hiển Tông. Và đây là điều may mắn thứ nhất đối với vị vua này. Thứ hai là vì vua Lê Hiển Tông là người nhẫn nhục chịu đựng, “khoanh tay rủ áo” để được yên vị nên ông là vị vua ở ngôi lâu nhất (47 năm) và là vua thọ nhất (70 tuổi) của nhà Hậu Lê.

Tuy nhiên, vua Lê Hiển Tông cũng đã để lại dấu ấn của mình đối với đất nước. Thứ nhất, vua Lê Hiển Tông là vị vua ban hành bộ luật tố tụng đầu tiên của nước ta. Trước đó, các điều khoản tố tụng chưa được phân định riêng mà vẫn nằm chung trong nội dung của các bộ luật. Đến năm Đinh Dậu (1777) bộ Quốc triều khám tụng điều lệ được ban hành, nội dung của bộ sách này là những điều lệ về kiện tụng, quy định thẩm quyền các cấp xét xử, thời hạn xét xử, trình tự bắt người, điều tra, khám xét... Thứ hai, vua Lê Hiển Tông là người đặt ra 36 phố phường của Hà Nội và hiện nay nhiều địa danh này vẫn còn mang tên cũ. Và chỉ riêng với hai việc này cũng đã là quá đủ để hậu thế phải tôn vinh ông.

N.D