ÔN CỐ TRI TÂN 09:12, 23/06/2015 GMT+7

Thời gian đó, triều đình nhà Mạc được củng cố, nên có quân đông, tướng nhiều. Từ thực lực này, trong những năm 1571-1580, Mạc Kính Điển liên tiếp xuất quân đánh Lê Anh Tông. Quân nhà Mạc tiến sâu vào Nghệ An, Thuận Hóa, Quảng Nam nhưng cuối cùng cũng không đánh chiếm được. Tháng 10 -1573, Mạc Mậu Hợp mới 12 tuổi, từ bến Bồ Đề qua sông vào Đông Kinh, đắp thành ở bên ngoài cửa Nam, dựng một ngôi điện bằng tranh tre để ở. Năm 1577, Mạc Mậu Hợp 16 tuổi, lấy con gái của Cẩm y thư vệ sự Phú Sơn hầu Vũ Văn Khuê là nàng Vũ Thị Hoành làm vợ, lập làm Chính phi. Ngày 21-2-1578, Mạc Mậu Hợp bị sét đánh làm liệt nửa người, chữa mãi mới khỏi.

Khi đó, Lê Cập Đệ là một trong những võ tướng của Nam triều. Thời vua Lê Anh Tông (1556-1573) trị vì, Lê Cập Đệ từng được phong tới tước Quận công, sau gia phong đến hàm Thái phó, uy danh lừng lẫy lắm. Người xưa xét tài làm tướng, thường lấy dũng và mưu làm tiêu chuẩn hàng đầu. Cái dũng của Lê tướng quân không thấy sử chép kỹ, nhưng cái mưu của Lê tướng quân thì thấy các bộ chính sử đều nhắc đến. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” có đoạn chép về Lê Cập Đệ như sau:

Bấy giờ vào khoảng những năm 1570, 1571, họ Mạc cậy có tướng nhiều và quân mạnh, nên quyết chí thôn tính cả đất châu Ái Châu (Thanh Hóa) và châu Hoan (Nghệ An), ngày đêm đánh gấp ngay phía ngoài lũy Yên Trường. Quan quân Nam triều thế yếu, chỉ lo đắp lũy cho cao, đào hào cho sâu, giữ vững chỗ hiểm yếu để chờ thời.

Tháng 6-1570, Đoan Vũ hầu là Lê Cập Đệ dùng mưu kế để đắp thêm một tầng thành lũy ở phía ngoài, dài hơn mười dặm. Lê Cập Đệ còn sai quân lính lấy phên và cả vách nhà của dân, trát đất và cho cắm chông bên ngoài, rồi nhân lúc đêm tối đem dựng ở phía ngoài lũy. Lũy giả này chỉ làm một đêm là xong. Sáng hôm sau, Mạc Kính Điển trông thấy và ngỡ là thật, sợ hãi không dám đến gần nên bàn với các tướng rằng:

- Chẳng ngờ ngày nay quân nhà Lê vẫn có kỷ luật và pháp lệnh nghiêm minh đến như thế. Chỉ một đêm mà đã đắp xong thành lũy, hẳn là quân cảm tử của nhà Lê còn nhiều nên mới có thể dốc sức làm nhanh được, ta thấy không yên lòng chút nào. Nói rồi Mạc Kính Điển liền tự mình đốc suất tướng sĩ, ngày đêm đánh gấp, hẹn phải lấy cho bằng được đất đai thành lũy của nhà Lê mới thôi. Do vậy, phía tả ngạn từ Da Châu đến Tàm Châu, phía hữu ngạn từ phía trên hai huyện Lôi Dương và Nông Cống đều là bãi chiến trường và mất lần hầu hết vào tay đối phương. Bấy giờ, nhân dân khắp xứ Thanh Hoa đều bỏ chạy vì nhà cửa điêu tàn, ruộng đồng phải bỏ hoang, nhiều người bị chết đói.

Lời bàn:

Từ giai thoại trên cho thấy, cái gọi là mưu kế của Lê Cập Đệ cũng chẳng qua chỉ là mẹo vặt của người cầm quân, thế nhưng đáng ngạc nhiên là ở chỗ cái mẹo nhỏ ấy vẫn lừa được cả bậc tướng quân từng trải trận mạc như Mạc Kính Điển. Thế mới biết chính sự điên đảo, người thực tài hoặc đã bị giết, hoặc ẩn náu lánh mặt, ra chấp chính chỉ còn có những kẻ bất tài mà thôi. Và cũng chính vì tài hèn, đức mỏng nên Lê Cập Đệ đã dám dỡ cả nhà dân để làm thành giả mà lừa quân Mạc, việc ấy khiến thôn xóm bị điêu tàn, bách tính lầm than, trăm họ phải ly tán. Và điều đáng trách hơn nữa là việc dỡ nhà, bắt dân đi lính làm bia đỡ tên, làm bao đỡ giáo chỉ là để bảo vệ quyền lực của các tập đoàn phong kiến không chung mục đích vì dân, vì nước.

Và có lẽ cũng chính vì những việc làm bất nhân, bất nghĩa này mà Lê Cập đệ dù quyền cao chức trọng là vậy, nhưng ông ta đã phải trả cái gia quá đắt là cái chết không toàn thây của mình. Trong sách “Đại Việt sử ký toàn thư, có đoạn chép về cái chết của Lê Cập Đệ như sau: Ngày 21-3-1572, Lê Cập Đệ từng có chí khác, định mưu hại tả tướng Trịnh Tùng. Tả tướng giả vờ không biết, gửi biếu nhiều vàng. Khi Cập Đệ đến tạ ơn, Tùng sai đao phủ phục ở dưới trướng bắt giết đi rồi sai người nói phao lên rằng Cập Đệ mưu làm phản. Thế mới hay rằng lắm mưu nhiều kế nhưng cũng không thể tránh được cái họa do chính mình gây ra. Vậy nên, hậu thế xin đừng ai quên rằng, sống trên cõi đời này ở hiền ắt sẽ gặp lành. Còn nếu ai đó cứ lo ganh ghét, ghen tỵ với người hơn mình thì ắt sớm muộn cũng sẽ bị kẻ khác hãm hại.

N.V