ÔN CỐ TRI TÂN 10:05, 20/06/2015 GMT+7

BP - Theo sách “Khâm định Việt sử thông giám cương mục”, Lê Bá Ly người làng Cổ Phạm, huyện Đông Sơn, Thanh Hóa. Lê Bá Ly là quan võ dưới thời Lê sơ. Khi nhà Mạc thay nhà Lê (1527), ông tiếp tục phục vụ cho nhà Mạc, được phong tước Phụng quốc công. Trong khi đó, Phạm Quỳnh, Phạm Giao là người được Mạc Kính Điển tin dùng, thấy Lê Bá Ly lập công lớn và cũng được Kính Điển trọng dụng, có thanh thế nên Phạm Quỳnh, Phạm Giao đem lòng ghen tỵ, gièm pha. Phạm Quỳnh, Phạm Giao còn gièm pha với Mạc Tuyên Tông là Lê Bá Ly có ý làm phản và Tuyên Tông tin theo. 

Thế là nửa đêm ngày 12-2 âm lịch (1551) cả hai cha con tự ý đem quân bản bộ đến vây bắt Lê Bá Ly ở trại Hồng Mai và một cánh quân khác đến bắt Đô ngự sử Nguyễn Thiến. Nhưng do không điều tra trước, nên không bắt được vì hôm ấy Lê Bá Ly không ngủ ở nhà mà đang ở trại quân. Còn Nguyễn Thiến vào triều họp chưa về. Khi chúng vào lục soát trại Hồng Mai, có người đầy tớ tên là Đồi Mồi lẻn trốn ra được, rồi chạy nhanh đến báo tin cho Lê Bá Ly. Một lát sau, các con trai, con nuôi và con rể là Nguyễn Quyện mỗi người dẫn ba ngàn quân đến giao chiến với quân Quỳnh - Dao. Hai cha con Quỳnh và Dao thua chạy trở về đóng cửa thành.

Lê Bá Ly cùng thuộc hạ đem quân đến chiếm giữ cửa Chu Tước. Kinh thành cực kỳ náo loạn. Mạc Phúc Nguyên hoảng sợ chạy trốn qua sông đến đóng ở Bồ Đề, một mặt cấp báo với Mạc Kính Điển, một mặt sai sứ thần mang thư đến dụ Lê Bá Ly bãi binh. Lê Bá Ly yêu cầu bắt cha con Quỳnh, Dao đến nộp thì mới chịu bãi binh. Mạc Phúc Nguyên triệu tập các tướng từ Sơn Tây hợp quân về chống lại. Lê Bá Ly cũng có thêm quân của Khải Khang Hầu kéo tới trợ giúp. Quân của Lê Bá LY đánh tan quân nhà vua. Lê Bá Ly tiến quân đến Cầu Hà, đối mặt với nhà vua bên kia sông, rồi lạy sang bái vọng và cất lời thống thiết: Cha con hạ thần thực không dám mưu tính sự gì, chẳng qua vì kẻ gian thần bức bách, vu cho hạ thần là phản nghịch. Chúng định hãm hại, cho nên hạ thần phải dùng binh tự vệ. Xin bệ hạ bắt cha con Quỳnh, Dao giải đến để úy lạo ba quân thì hạ thần xin bãi binh ngay.

Thế nhưng Mạc Phúc Nguyên tảng lờ không nghe, quay phắt đi, võng lọng bầy đoàn tiến về phía Đông. Lê Bá Ly nổi giận, mắng nhiếc vua là kẻ hôn quân, ngu tối và vô đạo. Nói xong, Lê Bá Ly không đuổi theo mà thu quân về kinh thành. Ông tập hợp con cái và các tướng lại, cất lời tâm sự: Ta có chút tài mọn, nguyên thờ Quang Thiệu hoàng đế (tức Lê Chiêu Tông), chính tay ta đã dựng nên bốn đời vua nhà Mạc, hao phí biết bao tâm lực. Nay gặp hôn quân, không biết minh đoán, chỉ nghe lời kẻ gièm pha, khiến cho bao nhiêu nghĩa biển tình non đều thành băng tan, ngói trút! Sự thể đã như vậy, thôi còn nói gì. Ta nghe vua Lê lên ngôi ở Thanh Hoa, có Thái sư họ Trịnh là một vị anh hùng tài lược, chuyên ý phò tá, ra quân có danh, bốn phương quy phục. Đó thực là vị chúa trung hưng vậy.

Sau đó ông ngỏ ý đem quân về với nhà Lê, hỏi ý các tướng. Mọi người đều nghe theo. Tháng Ba năm Tân Hợi (1551), Lê Bá Ly đem một vạn bốn nghìn quân cùng các con trai và cả Nguyễn Thiến, Nguyễn Quyện kéo về Vạn Lại đầu hàng. Vua Lê và Trịnh Kiểm thấy vị lão tướng 77 tuổi, râu tóc bạc phơ vẫn còn quắc thước thì cả mừng, đón tiếp vô cùng trọng hậu. Các tướng đi theo đều được ban chức tước như cũ. Nắm bắt lấy cơ hội, Trịnh Kiểm phát động cuộc Bắc tiến. Lão tướng Lê Bá Ly và các tướng dưới quyền được cử làm tiên phong chia ba ngả đánh vào Thăng Long. Kinh thành bỏ trống, lần đầu tiên quân Lê - Trịnh chiếm được Thăng Long.

Lời bàn:

Nguyên nhân để Thái tể Lê Bá Ly và các tướng dưới trướng phải bỏ triều đình nhà Mạc, rồi chạy vào Thanh Hoa đầu hàng nhà Lê đã được Lê Quý Đôn chép rõ trong bộ “Đại Việt thông sử” như sau: Lê Bá Ly là một vị lão tướng trọng thần, chuyên giữ binh quyền, tham dự triều chính, ai cũng tôn phục. Sau khi đánh phá Phạm Tử Nghi, uy danh càng thêm lừng lẫy!...Bao nhiêu hùng binh trọng trấn, đều nắm trong tay, bao nhiêu bầy tôi văn võ, đều ra từ cửa nhà Bá Ly. Phạm Quỳnh và Phạm Dao vốn xuất thân trong hàng đày tớ nhà Bá Ly, khi được hiển đạt, lại đem lòng oán ghen, muốn tính sự hãm hại Bá Ly...

Thế mới biết không chỉ có thời nay, mà ngay từ ngày xưa, vì quyền lợi, địa vị và bổng lộc người ta cũng đã sẵn sàng vứt bỏ tình thầy trò và bằng hữu, chà đạp lên luân thường đạo lý để hại nhau, thậm chí sát hại nhau nhằm tranh giành quyền bính. Điều đáng buồn là từ thượng cổ cho đến ngày nay, những kẻ phản thầy hại bạn chẳng bao giờ có được kết cục tốt đẹp, thế nhưng không hiểu vì sao hậu thế vẫn còn không ít người cố tình đi theo những gương đáng xấu hổ ấy. Vâng ở đời không chỉ có ai làm người đó chịu, mà còn “cha ăn mặn, con khát nước”. Xin đừng ai quên điều này.

N.V