ÔN CỐ TRI TÂN 15:12, 19/08/2014 GMT+7

BP - Trong quan hệ bang giao với nhà Thanh, triều đình vua Lê - chúa Trịnh thời đó luôn tỏ rõ thái độ giữ thể diện cho đất nước, dân tộc và nắm vững chủ quyền của quốc gia. Dưới thời Trịnh Cương, vào tháng 12 năm Kỷ Hợi (1719), triều đình nhà Thanh cử sứ thần là Nội các điển bạ Đặng Đình Triết và Hàn lâm viện biên tu Thành Văn sang sắc phong cho vua Lê làm An Nam Quốc vương. Lúc sứ thần nhà Thanh đến đã yêu cầu vua Lê khi nhận sắc phong phải làm lễ 3 lần quỳ, 9 lần vái.

Tuy nhiên, triều đình nhà Lê không chịu và chúa Trịnh Cương đã cho người đưa thư xin làm lễ theo nghi thức của nước ta, tức là chỉ làm lễ 5 lạy, 3 vái (ngũ bái, tam khấu). Và thế là cuộc tranh biện qua lại tới ba bốn lần buộc sứ thần nhà Thanh phải chấp thuận. Trước đường lối ngoại giao mềm mỏng của triều đình Lê - Trịnh, khi về nước, sứ thần nhà Thanh đã tâu trình rằng “Nước Nam cảnh thổ bình yên, lễ độ đáng để cho người ngoài quan chiêm”. Vua nhà Thanh lấy làm khen ngợi.

Về vấn đề đất đai và lãnh thổ tranh chấp giữa ta và nhà Thanh, triều đình Lê - Trịnh cũng có thái độ bền bỉ, lúc thì mềm dẻo, lúc thì kiên quyết. Vùng đất của ta ở Vị Xuyên và Thủy Vĩ, thuộc xứ Tuyên Quang, trước đây (năm 1688) bị thổ ty phủ Khai Hóa nhà Thanh xâm chiếm mất 120 dặm. Triều đình Lê - Trịnh cũng đã cử các viên quan trấn thủ và Đốc đồng Tuyên Quang là Lê Huyền, Đặng Đức Nhuận và Trần Thọ đem thư sang Vân Nam biện luận rõ về việc này. Thổ ty Vân Nam không chịu trả lại. Từ đó vùng đất ở biên giới của 3 châu nhiều chỗ bị mất về nhà Thanh mà ta chưa đòi lại được.

Đến năm 1725, Tổng đốc Vân Nam của nhà Thanh là Cao Kỳ Trác đã tâu với vua Thanh là cương giới của An Nam có chỗ bị xâm lấn, xin thi hành việc tra xét. Trước sự việc đó, triều đình Lê - Trịnh đã đưa thư sang biện giải. Triều đình đã cử Hồ Phi Tích và Vũ Công Tề giữ nhiệm vụ hội đồng với viên quan phái ủy của nhà Thanh là Phan Doãn Mẫn đến tận nơi để khám xét. Nhưng hai bên vẫn giằng co nhau không giải quyết được. Đến tháng 8 năm 1726, có tờ dụ của vua Thanh đưa sang, triều đình Lê - Trịnh bèn sai Vũ Đình Ân đi hội đồng lập giới mốc ở dưới núi Xưởng Chì. Từ đó, nhà Thanh mới trả lại cho nước ta 80 dặm, còn 40 dặm ở vùng đất có xưởng đồng gọi là Long Tụ vẫn bị nằm trong sự cai quản của phủ Khai Hóa (thuộc tỉnh Vân Nam) của nhà Thanh.

Vùng đất 40 dặm có xưởng đồng của ta bị quan phủ Khai Hóa nhà Thanh chiếm chính là đất Tụ Long, một xã thuộc châu Vị Xuyên, giáp giới tỉnh Vân Nam (Trung Quốc ngày nay). Vào thời Lê - Trịnh, Tụ Long là xã lớn nhất trong 31 xã của châu Vị Xuyên. Theo Lê Quý Đôn trong sách “Kiến văn tiểu lục” thì Tụ Long nằm trải rộng trên một vùng đồi thấp, đất tốt, thuận lợi trồng trọt. Nước dùng cho người và tưới cho cây trồng được lấy từ khe suối. Ở những con suối ấy, nhân dân địa phương còn đặt cối giã gạo. Ruộng ở đây chỉ cấy một vụ mùa, mỗi mẫu thu hoạch được 20 gánh thóc.

Tụ Long còn là vùng đất có nhiều lâm thổ sản quý hiếm thời bấy giờ mà nổi tiếng là thứ gỗ thông mà người Trung Quốc rất chuộng. Sách “Kiến văn tiểu lục” cho biết, thứ gỗ thông đều do người phương Bắc khai thác... Hạng tốt gọi là “ngọc am”, cứ 5 phiến trị giá 24 quan tiền, hạng “tứ nhĩ” (thứ nhì) trị giá 10 quan tiền, hạng “tả nam” (hạng kém) trị giá 5 quan và người Trung Quốc tranh nhau mua. Tụ Long đặc biệt là nơi có nhiều khoáng sản quý, nhất là đồng và bạc.

Vào thời Lê - Trịnh những loại khoáng sản này đã được Nhà nước khai thác và quản lý. Chính do vị thế quan trọng về kinh tế của Tụ Long nên đã thu hút lòng thèm muốn của vua quan nhà Thanh và cũng là lý do viên thổ ty phủ Khai Hóa cố tình chiếm giữ, nhất định không chịu trả lại. Phải đến đầu thế kỷ XVIII, vua nhà Thanh mới đồng ý trả lại vùng đất này.

Lời bàn:

Trong quan hệ bang giao với nhà Thanh đương thời, triều đình vua Lê - chúa Trịnh luôn lấy sự hòa hiếu làm đầu, đồng thời cũng luôn tỏ rõ thái độ giữ thể diện cho đất nước, dân tộc và nắm vững chủ quyền của quốc gia. Và khi chủ quyền quốc gia bị xâm phạm thì triều đình thời đó sẵn sàng đấu tranh để bảo vệ độc lập, chủ quyền. Thắng lợi trong việc đòi lại 120 dặm đất ở Vị Xuyên thời vua Lê - chúa Trịnh, trong đó có 40 dặm đất của mỏ đồng Tụ Long bị quan lại nhà Thanh chiếm là một minh chứng. Trước đó, quan quân nhà Thanh đã cướp vùng đất trên của Đại Việt, nhưng với đường lối ngoại giao mềm dẻo, kiên trì, nắm vững lẽ phải và kiên quyết của triều đình vua Lê - chúa Trịnh nên buộc vua nhà Thanh phải lần lượt trả lại cho nước ta vào nửa đầu thế kỷ XVIII.

 Thắng lợi trong công cuộc đấu tranh ngoại giao giành lại những vùng đất bị mất đã khẳng định những giá trị lớn lao của nền ngoại giao Đại Việt thời vua Lê - chúa Trịnh trong sự nghiệp bảo vệ sự vẹn toàn lãnh thổ quốc gia. Ngày nay, truyền thống vô giá ấy đã và đang được Đảng, Nhà nước cùng nhân dân ta phát huy cao độ trong đấu tranh để bảo vệ toàn vẹn chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc ở Hoàng Sa và Trường Sa.

Đ.T