Nhà nông làm giàu cùng An Nông 09:59, 03/03/2020 GMT+7

Di sản văn hóa biển

Đảo Lý Sơn có diện tích chỉ khoảng 10km² nhưng mỗi mét vuông trên đảo đều thấm đẫm dấu ấn văn hóa của cha ông từ thuở đi giữ biển. Theo gia phả và các chỉ dụ của triều đình được các dòng họ Võ, Phạm, Lý... còn lưu giữ trên đảo thì Hải đội Hoàng Sa là tên gọi đội tàu hàng hải do chính quyền chúa Nguyễn xứ đàng Trong lập ra từ đầu thế kỷ XVII để làm nhiệm vụ đi khai thác sản vật, đo đạc hải trình, bảo vệ và cắm mốc chủ quyền ở quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Di sản văn hóa Sa Huỳnh suối Chình thơ mộng dưới chân núi lửa Thới Lới - ảnh tư liệu

Từ năm 1631 đến đầu thế kỷ XIX, lớp lớp dân binh trên đảo Lý Sơn vâng mệnh triều đình, hằng năm cứ vào tháng 3 lại dong thuyền ra biển Đông đến quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa thực thi nhiệm vụ. Các bậc tiền nhân vâng mệnh triều đình đi cắm mốc và bảo vệ quần đảo Hoàng Sa do trùng dương cách trở, nhiều người chỉ đi mà không thấy về. Để tưởng nhớ những người đã nằm xuống, hằng năm, vào khoảng tháng 2 âm lịch, các tộc họ ở Lý Sơn tổ chức lễ khao lề thế lính Hoàng Sa, dần dần trở thành lễ hội chung của người dân Lý Sơn. Cũng vì lẽ đó mà ngày nay trên đảo có tới gần 100 di tích và phần lớn đều gắn liền với Hải đội Hoàng Sa như: Âm linh tự, khu mộ gió lính Hoàng Sa, đình làng An Vĩnh, đình làng An Hải...

Công viên địa chất

Những nghiên cứu ngày nay cho thấy, địa chất, địa hình, địa mạo đảo Lý Sơn hình thành sau các đợt phun nổ, phun trào bazan cách đây khoảng 10.000 năm. Những kiến tạo địa chất đã tạo nên nhiều kỳ quan thiên nhiên đặc sắc, thuộc dạng địa hình hiếm có trên thế giới. Hoạt động phun trào và tắt đi của núi lửa đã tạo nên những cảnh quan thiên nhiên kỳ thú trên đảo, tiêu biểu là vách đá hang Câu, cổng Tò Vò, miệng Giếng Tiền và miệng Thới Lới, những điểm địa chất có ý nghĩa khoa học và giá trị du lịch. Quá trình kiến tạo còn tạo một lớp đất bazan màu mỡ trải trên bề mặt đảo ở phía Nam thích hợp cho nhiều loại cây trồng, trong đó có cây tỏi là đặc sản nổi tiếng gần xa.

Nhiều nhà nghiên cứu cũng cho rằng, vùng biển Lý Sơn - Bình Châu là “công viên” núi lửa lớn, là di sản địa chất hiếm hoi trên thế giới, hội tụ đủ điều kiện của một công viên địa chất toàn cầu trong tương lai. Đảo Lý Sơn là nơi giao thoa tinh hoa của các nền văn hóa lớn như Chămpa, Sa Huỳnh và Đại Việt với hệ thống di tích dày đặc gồm 4 di tích văn hóa cấp quốc gia, 14 di tích văn hóa cấp tỉnh và nhiều loại hình văn hóa phi vật thể đặc sắc khác. Trong đó, lễ khao lề thế lính Hoàng Sa đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Chính vì vậy, ngay từ năm 2015, tỉnh Quảng Ngãi đã thành lập Công viên địa chất Lý Sơn - Sa Huỳnh gồm đảo Lý Sơn và vùng phụ cận ven bờ thuộc các xã Bình Châu, Bình Hải, huyện Bình Sơn để bảo tồn giá trị địa chất, địa mạo kỳ thú, văn hóa đặc sắc và đa dạng sinh học hấp dẫn.

Cuối tháng 11-2019, ngành chức năng đã hoàn thiện hồ sơ công viên địa chất Lý Sơn - Sa Huỳnh để trình UNESCO công nhận là công viên địa chất toàn cầu. Việc xây dựng hồ sơ công viên địa chất Lý Sơn - Sa Huỳnh được triển khai từ năm 2015 trên cơ sở công viên địa chất Lý Sơn với quy mô cấp tỉnh. Trải qua 4 năm xây dựng, đến nay diện mạo của một công viên địa chất toàn cầu đã định hình và từng bước hoàn chỉnh trên quê hương núi Ấn - sông Trà.

Đa dạng sinh học, ngoài nhiều loài động - thực vật quý hiếm trên khu vực đất liền được xếp trong Sách đỏ của Việt Nam và Sách đỏ của IUCN, vùng biển quanh đảo Lý Sơn có trên 700 loài động - thực vật, gồm 200 loài cá, 137 loài rong biển, 70 loài thân mềm, 157 loài san hô, 96 loài giáp xác, 7 loài cỏ biển. Xung quanh đảo có các hệ sinh thái san hô, hệ sinh thái cỏ biển, hệ sinh thái rong biển đa dạng về chủng loài.

Thanh Trà (tổng hợp)