Pháp luật 05:57, 29/05/2025 GMT+7

BPO - Trong giai đoạn hiện nay, tình hình quốc tế có những biến đổi to lớn, sâu sắc và phức tạp cả về kinh tế, chính trị, môi trường, dân số… Đất nước ta tuy đã có nhiều thay đổi nhưng phải tiếp tục chuyển biến, đổi mới về mọi mặt để phù hợp với xu thế chung của thời đại. Ngày 12-4-2025, thay mặt Ban Chấp hành Trung ương, Tổng Bí thư Tô Lâm ký ban hành Nghị quyết số 60-NQ/TW Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII. Nội dung nghị quyết nêu rõ: Đồng ý chủ trương tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp: Cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương), cấp xã (xã, phường, đặc khu trực thuộc tỉnh, thành phố); kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện từ ngày 1-7-2025 sau khi Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 (sửa đổi) có hiệu lực thi hành. 

Việc tổ chức chính quyền địa phương không còn cấp huyện là chủ trương lớn, bước đi quan trọng và quyết tâm chính trị cao của Đảng, Nhà nước, nhằm tinh giản biên chế, giảm chi phí vận hành và nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước; tạo không gian rộng hơn cho phát triển kinh tế - xã hội và thu hút tiềm năng, nguồn lực. Thế nhưng, tại khoản 1 Điều 110 Hiến pháp 2013 quy định: Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được phân định như sau: Nước chia thành tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; tỉnh chia thành huyện, thị xã và thành phố thuộc tỉnh; thành phố trực thuộc Trung ương chia thành quận, huyện, thị xã và đơn vị hành chính tương đương; huyện chia thành xã, thị trấn; thị xã và thành phố thuộc tỉnh chia thành phường và xã; quận chia thành phường. 

Vì vậy, để thực hiện thành công chủ trương nêu trên, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, trong đó có khoản 1 Điều 110 là cần thiết, qua đó nhằm tạo nền tảng hiến định rõ ràng, ổn định cho quá trình sắp xếp lại tổ chức bộ máy.

Và tại khoản 2 Điều 115 dự thảo sửa đổi Hiến pháp 2013 có quy định: Đại biểu HĐND có quyền chất vấn chủ tịch UBND, các thành viên khác của UBND và người đứng đầu cơ quan thuộc UBND. Người bị chất vấn phải trả lời trước HĐND. Đại biểu HĐND có quyền kiến nghị với các cơ quan nhà nước, tổ chức, đơn vị ở địa phương. Người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị này có trách nhiệm tiếp đại biểu, xem xét, giải quyết kiến nghị của đại biểu. 

Như vậy, so với quy định cũng tại khoản 2 Điều 115 Hiến pháp hiện hành thì, dự thảo đã bỏ cụm từ “Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân” là đối tượng bị chất vấn. Về nội dung này, tôi đề nghị giữ nguyên như Hiến pháp 2013. Vì, chất vấn là một trong những hoạt động giám sát của HĐND và đại biểu HĐND đối với việc chấp hành và thực thi pháp luật của các cơ quan tố tụng, trong đó có tòa án nhân dân (TAND) và viện kiểm sát nhân dân (KSND). Thực thi Hiến pháp năm 2013, hoạt động chất vấn đối với chánh án TAND, Viện trưởng Viện KSND trong những năm qua đã được thực hiện tại HĐND cấp tỉnh, cấp huyện, giúp đại biểu HĐND các cấp giám sát chặt chẽ hoạt động tố tụng của hai cơ quan này tại địa phương. Hơn nữa, hoạt động chất vấn là cần thiết nhằm bảo đảm tính công khai, minh bạch và trách nhiệm trong hoạt động tư pháp.

Đặc biệt, với chủ trương bỏ cấp huyện thì khi dự thảo Hiến pháp sửa đổi được thông qua và có hiệu lực cũng là lúc TAND, viện KSND cấp huyện không còn tồn tại. Thay vào đó là TAND và viện KSND khu vực. Như vậy, khi không còn HĐND huyện cũng như tòa án và viện KSND huyện thì việc bỏ quy định chất vấn là đúng. Tuy nhiên, HĐND cấp tỉnh và cấp dưới tỉnh vẫn còn. Do đó, tôi đề nghị dự thảo cần quy định theo hướng giữ lại quyền chất vấn của đại biểu HĐND với chánh án TAND và viện trưởng viện KSND cùng cấp. Cụ thể, đại biểu HĐND cấp tỉnh có quyền chất vấn chánh án TAND và viện trưởng viện KSND cùng cấp. Đối với đại biểu HĐND cấp xã, có quyền chất vấn chánh án TAND và viện trưởng viện KSND cấp khu vực về những vụ việc liên quan xảy ra trên địa bàn xã. 

Hơn nữa, nếu không được quyền chất vấn đối với chánh án TAND và viện trưởng viện KSND, thì việc thực hiện giám sát của đại biểu HĐND sẽ không đầy đủ, chưa làm tròn nhiệm vụ với cử tri. Đặc biệt, một khi không được thực thi quyền chất vấn này, các đại biểu HĐND sẽ khó có thể trả lời những yêu cầu, kiến nghị của cử tri liên quan đến hoạt động của tòa án, viện kiểm sát, nhất là trường hợp, vụ việc có oan sai hoặc có dấu hiệu tiêu cực, tham nhũng. Quan trọng hơn, chất vấn là một hoạt động giám sát quan trọng, thể hiện trách nhiệm của đại biểu với cử tri và là công cụ để đảm bảo sự minh bạch cũng như trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước và người đứng đầu trong quá trình thực thi pháp luật. Chất vấn, trả lời chất vấn là hình thức giám sát hữu hiệu trong hoạt động của HĐND. Bởi lẽ, thông qua hoạt động chất vấn, trả lời chất vấn, cử tri và nhân dân có thể đánh giá những đại biểu mà cử tri tin tưởng bầu ra có thật sự đại diện cho ý chí, nguyện vọng của mình hay không?

Cũng tại khoản 2 Điều 115 dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã bỏ cụm từ “thủ trưởng” và thay bằng cụm từ “người đứng đầu”. Về nội dung này, tôi hoàn toàn nhất trí với dự thảo. Vì, “thủ trưởng” là cụm từ Hán Việt, nó tương đương và đồng nghĩa với cụm từ “người đứng đầu”. Trong khi đó, cụm từ “người đứng đầu” lại là từ thuần Việt. Cùng với đó, việc sử dụng cụm từ “thủ trưởng” không phù hợp với nhiều trường hợp cụ thể hiện nay. Ví dụ, giám đốc sở A hay quyền giám đốc thì đương nhiên là thủ trưởng của sở đó. Và mặc dù pháp luật không có quy định nhưng trong thực tế hiện đang có chức danh tuy là người đứng đầu song không phải là thủ trưởng, như: phó giám đốc phụ trách, phó giám đốc điều hành… Nói cách khác, đây là những người cấp phó và được cấp có thẩm quyền giao cho làm việc của cấp trưởng, nhưng không phải là trưởng. Do đó, việc thay thế cụm từ “thủ trưởng” bằng cụm từ “người đứng đầu” là phù hợp.

Luật gia Diệp Viên