Ngay sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, năm 1932, tổ chức đảng đầu tiên ở nhà tù Côn Đảo đã được thành lập. Những đảng viên - người tù cộng sản được ví như “vàng mười” nơi “tuyến lửa”, đã tổ chức và dẫn dắt phong trào đấu tranh nơi “địa ngục trần gian”. Loạt bài viết “Vàng trong lửa” giúp bạn đọc có cái nhìn sâu sắc, toàn diện về vị trí, vai trò lãnh đạo của Đảng, hoạt động của tổ chức đảng, những người tù cộng sản nơi “tuyến lửa”. Loạt bài cũng minh chứng cho sức mạnh to lớn của Đảng, hiến kế các giải pháp trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng hiện nay, đồng thời phản bác thông tin xấu độc, hoài nghi về vai trò lãnh đạo của Đảng và bồi đắp lý tưởng, lòng yêu nước cho các thế hệ hôm nay và mai sau.

Không phải ngẫu nhiên chúng tôi chọn nhà tù Côn Đảo là điểm đến nghiên cứu, thực hiện loạt bài viết về tổ chức đảng, về khí tiết người tù cộng sản, về vị trí, vai trò của tổ chức đảng trong hệ thống nhà tù, để thấy rằng nơi nào có đảng viên, nơi đó có tổ chức đảng. Được ví như “địa ngục trần gian”, Côn Đảo được đánh giá là nhà tù lớn nhất, dã man, lâu năm và khét tiếng nhất thế giới; nơi giam cầm, đày ải những người tù yêu nước, nhưng cũng là nơi ngời sáng lên phẩm chất và nghị lực phi thường, sự lạc quan, tin tưởng vào tương lai tươi sáng của người Việt Nam.

Côn Đảo còn có tên gọi khác là Côn Lôn, Côn Sơn, là một huyện đảo của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Tại đây, bắt đầu từ năm 1862, thực dân Pháp đã xây dựng hệ thống nhà tù để giam cầm, đày ải những người yêu nước. Trong 113 năm tồn tại, hơn 20.000 người tù đã ngã xuống, trong đó có hàng chục ngàn người con yêu nước đã anh dũng chiến đấu, hy sinh vì độc lập tự do của dân tộc.

 Tượng mô phỏng cảnh tù nhân bị xiềng xích, đọa đày tại nhà tù Côn Đảo 

Chỉ mất khoảng 4 giờ cho hành trình bằng tàu thủy xuất phát từ TP. Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu hoặc 60 phút cho chuyến bay từ TP. Hồ Chí Minh, chúng ta đã có mặt tại sân bay Côn Đảo. Giữa trùng khơi Tổ quốc, Côn Đảo hiện lên đẹp huyền bí, quyến rũ. Thế nhưng, thật không ngờ nơi đây từng là “địa ngục của trần gian”.

Băn khoăn vì sao thực dân Pháp lại chọn Côn Đảo làm nhà tù, chúng tôi được giải đáp từ lời kể của các cựu tù và tư liệu tại Bảo tàng Côn Đảo. Tại Bảo tàng Côn Đảo, chúng tôi đọc được tài liệu: Khi xâm lược Việt Nam, Pháp đã nhanh chóng đặt vấn đề đánh chiếm Côn Đảo. Dưới con mắt của thực dân, Côn Đảo là nơi lý tưởng, đáp ứng tốt nhất những yêu cầu đối với một nhà tù. Côn Đảo bốn bề trời biển mênh mông, cách đất liền hàng trăm hải lý, không có phương tiện người tù khó bề trốn thoát. Người ở bên ngoài cũng không có cách nào cứu thoát được tù nhân. Đặc biệt, ở đây những người cách mạng sẽ bị cắt đứt mọi mối quan hệ với gia đình, xã hội và quần chúng nhân dân, với đoàn thể, với phong trào. Người tù có đấu tranh mạnh mẽ tới đâu cũng không thể gây được ảnh hưởng và bọn cai ngục có thể thẳng tay giết hại người tù mà không ai hay biết…

 Tù nhân Côn Đảo làm việc tại nhà bếp dưới sự kiểm soát của cai ngục

Các cựu tù chính trị ở Bà Rịa - Vũng Tàu, Đồng Nai, Bình Phước cho chúng tôi biết: Thời bấy giờ, sự tàn bạo của thực dân và đế quốc thật khủng khiếp, vượt mọi giới hạn. Chúng không giết hàng loạt mà giết dần mòn, làm cho người tù chết lay lắt, chết trong đau đớn, quằn quại triền miên, chết từng làn da thớ thịt, từng tế bào thần kinh, từng phần cơ thể. Chúng không để cho người tù được chết dễ dàng mà phải sống dở, chết dở, để chúng tìm điểm yếu, tìm giây phút dao động, bối rối mà tăng đòn roi, khuất phục, buộc họ phải từ bỏ lý tưởng cộng sản, phản bội chính mình…

Nói về sự tàn ác của nhà tù Côn Đảo, Giáo sư Sử học Trần Văn Giàu từng nhận xét: “So với cái tàn ác ở nhà tù Côn Đảo dưới chế độ Mỹ - ngụy thì nhà tù thời Hitler giống như cái ao cạn so với vực thẳm. Mỹ - ngụy thâm độc hơn phát xít Hitler biết bao nhiêu!”. Và những vần thơ: “Núi Côn Lôn được pha bằng máu/ Đất Côn Lôn năm, sáu lớp xương người/ Mỗi bước chân che lấp một cuộc đời/ Mỗi tảng đá là một trời đau khổ”… đã khái quát rất rõ điều đó.

Cai ngục dùng gậy chọc thẳng xuống thân thể người tù bị giam cầm phía dưới. Trong ảnh: Khách tham quan cảnh tù đày tại chuồng cọp kiểu Mỹ ở nhà lao Côn Đảo

“Địa ngục trần gian Côn Đảo” với hệ thống nhà lao, Nghĩa trang Hàng Dương nơi yên nghỉ của cố Tổng Bí thư Lê Hồng Phong, chí sĩ yêu nước Nguyễn An Ninh, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Võ Thị Sáu, Lưu Chí Hiếu, Lê Văn Việt… và hàng ngàn liệt sĩ, người yêu nước khác nhắc nhớ chúng ta về quá khứ đau thương đầy tự hào, đồng thời tri ân sâu sắc đến những người đã hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc. 

Khách tham quan tại di tích quốc gia nhà tù Côn Đảo

Đến thăm cựu tù Côn Đảo Võ Văn Giáo ở phường 8, TP. Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, chúng tôi được ông chia sẻ sâu sắc nhiều câu chuyện trong những năm tháng bị đày ải, tra tấn nơi “địa ngục trần gian” Côn Đảo.

Cựu tù Võ Văn Giáo nguyên là Chủ tịch Hội Người tù kháng chiến tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Sinh ra và lớn lên trong gia đình nhà Nho, có truyền thống đấu tranh cách mạng, năm 1965, ông Giáo tham gia hoạt động tại chiến trường Quảng Nam, là cán bộ tuyên giáo. Năm 1968, trong một chuyến công tác, ông bị lọt vào vùng phục kích của địch và bị bắt. Trước khi bị đày ra Côn Đảo năm 1971, ông đã phải trải qua 3 nhà lao tại tỉnh Quảng Nam và Bình Định. Ông kể: Tại nhà tù Côn Đảo, chúng thiết lập bộ máy cai trị hà khắc, ác nghiệt, dã man nhất. Hệ thống nhà tù đến nay vẫn còn hiện hữu, là minh chứng cho điều ấy. 

“Đày ra Côn Đảo, chúng đặt tôi lên một cái ghế, treo hai tay lên trần nhà. Sau đó chúng đá ghế cho người tôi treo lơ lửng, rồi dùng gậy đập mạnh vào sườn. Còn bạn tôi thì chúng dùng gậy gõ vào xương ống nghe cóc cóc. Mỗi người chúng đánh một kiểu. Vừa đánh chúng vừa thực hiện đòn tâm lý và hỏi tại sao lại theo Việt cộng?... Không ai bảo ai, chúng tôi khẳng khái nói rằng: “Cách mạng Việt Nam là chính nghĩa, thấy chính nghĩa thì tôi tham gia”. Thấy chúng tôi cứng đầu và không khai thác được gì nên chúng đánh chán rồi thả về trại giam” - ông Giáo kể.

Tháng 11-1960, ở cái tuổi 15 đẹp nhất của người con gái, nguyên Phó Chủ tịch nước Trương Mỹ Hoa bắt đầu tham gia phong trào thanh niên, sinh viên, học sinh khu Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định. Tháng 5-1961, bà tham gia Đoàn Thanh niên. Đến tháng 5-1962, khi chưa đầy 17 tuổi, bà được kết nạp vào Đảng Nhân dân cách mạng Việt Nam, hoạt động trong Hội Liên hiệp Thanh niên học sinh sinh viên khu Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định, với phong trào phản đối bắt lính, biến miền Nam thành trại lính khổng lồ. Tháng 4-1964, bà bị địch bắt và tù đày khi mới 19 tuổi, năm 1975 thì được trả tự do. Với nguyên Phó Chủ tịch nước Trương Mỹ Hoa, 11 năm ở tù là chuỗi ngày tháng không thể quên trong cuộc đời hoạt động cách mạng của bà. Người tù cộng sản Trương Mỹ Hoa bị đọa đày khắp các nhà tù, từ Gia Định, Thủ Đức, Chí Hòa, rồi ra chuồng cọp Côn Đảo, sau đó vào Tân Hiệp, rồi lại ra Côn Đảo lần thứ hai. 

Di tích Nghĩa trang Hàng Dương, nơi yên nghỉ của hơn 2 vạn tù nhân yêu nước bị thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đọa đày ra Côn Đảo

Di tích Cầu tàu 914 tượng trưng cho số người tù đã chết trong quá trình xây dựng cầu tàu

Nguyên Phó Chủ tịch nước Trương Mỹ Hoa kể: Hơn 1 năm ở chuồng cọp (nơi biệt giam khắc nghiệt nhất trong hệ thống nhà tù Côn Đảo), mỗi người tù chỉ có một bộ quần áo. Khẩu hiệu của chúng tôi lúc đó là “một bước không đi, một ly không dời”, không đi bằng chân mà đi bằng linh, nghĩa là không tự bước đi mà chúng lôi đi. Chúng tôi cho rằng Côn Đảo là nơi rừng thiêng nước độc, phụ nữ không thể ra ngoài đó, ra là vi phạm Công ước quốc tế về quyền phụ nữ nên chúng tôi không đi. Rồi chúng ném lựu đạn khiến chúng tôi xỉu hết, sau đó đưa lên máy bay đày ra Côn Đảo. Mỗi chuồng cọp chúng nhốt 5 người, chỉ với một bộ quần áo nên chúng tôi phải xé quần, xé áo để làm vệ sinh. Lúc bấy giờ nhìn người không ra người, thú không ra thú. Cùng với đó, chúng tung ra các chiêu dụ nếu đồng ý chào cờ “quốc gia”, hô vang khẩu hiệu “Ủng hộ Ngô tổng thống”, “Đả đảo Hồ Chí Minh”… thì sẽ được ra ngoài, được nhận bưu kiện, thư từ của gia đình gửi ra… Tuy nhiên, chúng tôi nhất quyết không theo, mà liên tục đả đảo, phản đối chế độ cai trị hà khắc mà những người tù đang phải gánh chịu.

Chứng kiến khí chất của người tù cộng sản, nhiều người đã phải thốt lên rằng: “Gươm giáo của kẻ thù có thể chặt đứt thép gang, nhưng nó phải oằn đi khi chặt phải dũng khí của người cộng sản”. Dũng khí của người cộng sản được bắt nguồn từ niềm tin sắt đá vào lý tưởng cách mạng. Và chỉ có giữ vững được niềm tin son sắt vào Đảng, dân tộc và đoàn kết nhân dân; niềm tin vào thắng lợi của cách mạng là động lực, sức mạnh, dũng khí để những người tù cộng sản chiến thắng mọi kẻ thù. Niềm tin sắt son và sự kiên trung này có được nhờ sự lãnh đạo, tổ chức và giáo dục của Đảng.

Đất trời Côn Đảo những ngày đầu tháng 10 bình yên trong không gian tĩnh lặng. Đã hơn 5 giờ chiều, tại Nghĩa trang Hàng Dương, huyện Côn Đảo, dòng người và xe đổ về viếng mộ chị Võ Thị Sáu, các anh hùng dân tộc và những người tù đã ngã xuống vì ách cai trị của thực dân và đế quốc vẫn không ngớt. Trong nghi ngút khói hương, lớp lớp người Việt Nam đều kính cẩn nghiêng mình, tri ân và cảm phục tinh thần, nghị lực của những người tù cộng sản. Giữa hy sinh thường trực và đối mặt với mọi cạm bẫy chết người của “địa ngục trần gian”, những người tù chính trị, tổ chức đảng trong nhà tù Côn Đảo vẫn làm tốt vai trò, sứ mệnh cao cả lãnh đạo thành công các cuộc đấu tranh, góp phần quan trọng vào thắng lợi chung của cách mạng dân tộc, thống nhất đất nước.

Thực hiện: Minh Nhâm - Hoàng Thu - Minh Luận - Nguyễn Ngân - Diệc Quyền
Coder: Xuân Dương