Kỷ niệm 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam 10:12, 11/06/2025 GMT+7

Khởi nguồn của báo chí cách mạng Việt Nam

Báo chí cách mạng Việt Nam chính thức khai sinh vào ngày 21-6-1925, khi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập ra tờ báo Thanh Niên, cơ quan ngôn luận của Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí hội. Đây được xem là mốc son mở đầu cho nền báo chí cách mạng nước ta, đánh dấu sự ra đời của một lực lượng tuyên truyền sắc bén, phục vụ công cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc. Từ những trang báo in bằng phương pháp thủ công, phát hành bí mật, báo Thanh Niên đã truyền bá lý tưởng cách mạng, chủ nghĩa Mác - Lênin, khơi dậy tinh thần yêu nước và tổ chức lực lượng cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. Thời kỳ này, báo Thanh Niên đã đăng nhiều bài viết của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và được chuyển về Việt Nam. Trong hơn 200 số phát hành, Thanh Niên tập trung phân tích mâu thuẫn giữa nhân dân với thực dân Pháp, khẳng định con đường cách mạng vô sản, vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản và nhấn mạnh lực lượng cách mạng là toàn dân, đặc biệt là công nông. Tờ báo giúp định hướng tư tưởng, tổ chức phong trào và góp phần quan trọng vào sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930. Đây là những tài liệu lý luận rất có giá trị, góp phần đào tạo đội ngũ cán bộ cách mạng đầu tiên của nước ta.

Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và tờ báo Thanh Niên - Ảnh: Tư liệu

Từ năm 1928-1930, nhiều tờ báo khác do Nguyễn Ái Quốc và các đồng chí sáng lập như Công Nông, Lính Kách Mệnh, nguyệt san Việt Nam Tiền Phong, Thân Ái, Đỏ... tiếp tục lan tỏa tinh thần cách mạng đến các tầng lớp nhân dân. Trong cao trào Xô viết Nghệ - Tĩnh (1930-1931), nhiều tờ báo như Cờ Đỏ, Búa Liềm, Tiến Lên… được xuất bản bí mật để kịp thời phản ánh tình hình và biểu dương tinh thần đấu tranh của quần chúng, đồng thời hướng dẫn, cổ vũ các phong trào cách mạng, góp phần hình thành chính quyền Xô viết tại nhiều địa phương. Những bài báo kêu gọi “Đả đảo đế quốc Pháp, đòi ruộng đất cho dân cày!” đã trở thành khẩu hiệu đấu tranh sôi nổi khắp cả nước. Trong thời kỳ Mặt trận Dân chủ (1936-1939), báo chí cách mạng càng có thêm nhiều điều kiện hoạt động công khai hơn. Nhiều tờ báo tiến bộ do các đảng viên cộng sản và trí thức tiến bộ phụ trách được xuất bản đã phản ánh các vấn đề xã hội, kêu gọi cải cách dân sinh, dân chủ và góp phần củng cố lực lượng đấu tranh công - nông - trí thức. Nhiều bài viết sắc bén phê phán sự bóc lột của đế quốc và tay sai, vạch trần những bất công xã hội, đòi quyền tự do báo chí, hội họp, lập hội.

Báo chí cách mạng Việt Nam đã tiếp thêm sức mạnh cho toàn dân đứng lên giành chính quyền tháng 8-1945 - Ảnh: Tư liệu

Từ năm 1941-1945, báo chí cách mạng Việt Nam đóng vai trò then chốt trong việc tuyên truyền đường lối kháng chiến, giác ngộ và vận động quần chúng, chuẩn bị lực lượng cho cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám. Dù hoạt động trong điều kiện bí mật, thiếu thốn, nhưng báo chí đã phát triển mạnh mẽ từ Trung ương đến cơ sở, trở thành vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng, góp phần làm nên thắng lợi lịch sử của dân tộc. Ngay sau khi Mặt trận Việt Minh được thành lập (1941), hàng loạt tờ báo ra đời, nổi bật là Báo Việt Nam Độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp chỉ đạo nội dung và xuất bản ngay trong rừng sâu Pác Bó. Tờ báo đã trở thành công cụ tuyên truyền chủ lực, giúp truyền bá đường lối cứu nước của Việt Minh tới các địa phương cách mạng. Bên cạnh đó, Báo Cứu quốc (ra số đầu ngày 25-1-1942) và Cờ Giải phóng (xuất bản năm 1942 dưới sự lãnh đạo của Tổng Bí thư Trường Chinh) là hai trong những tờ báo có ảnh hưởng lớn, được xem là "la bàn tư tưởng" của toàn dân tộc.

Đến năm 1945, thời kỳ tiền khởi nghĩa, báo chí cách mạng dù chưa được công nhận hợp pháp nhưng đã công khai hoạt động tại nhiều “tổng hoàn toàn”, “châu hoàn toàn” - nơi chính quyền tay sai đã tê liệt. Báo chí đã công bố những bài viết mạnh mẽ như “Độc lập hay là chết”, trở thành khẩu hiệu của phong trào khởi nghĩa. Các tờ báo không chỉ in ấn phát hành mà còn được đọc to tại chợ phiên, hội làng và phổ biến qua truyền đơn, truyền miệng - đưa thông tin tới cả những người dân chưa biết chữ. Đặc biệt, sau khi phát xít Nhật đầu hàng đồng minh (15-8-1945), báo chí như Cờ Giải phóng, Việt Nam Độc lập nhanh chóng đăng tải bản hiệu triệu tổng khởi nghĩa: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc đã đến! Đồng bào hãy nhất tề đứng dậy, giành lấy chính quyền!”. Lời hiệu triệu này trở thành tiếng trống trận đánh thức triệu con tim Việt Nam, góp phần dẫn đến việc chỉ trong vài ngày, hàng chục tỉnh, thành trên cả nước đã giành được chính quyền. Trong giai đoạn này, báo chí trở thành công cụ tuyên truyền, vận động toàn dân đoàn kết đánh Pháp, đuổi Nhật, lật đổ chính quyền phong kiến tay sai giành độc lập dân tộc. Báo chí giai đoạn này tuyên truyền mạnh mẽ đường lối kháng Nhật cứu nước, hướng dẫn quần chúng nổi dậy, đặc biệt trong các chiến dịch “Diệt giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm” bảo vệ chính quyền cách mạng và nhà nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa non trẻ vừa mới thành lập vào ngày 2-9-1945.

Vũ khí tư tưởng sắc bén trong đấu tranh cách mạng

Trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ (1945-1975), báo chí cách mạng Việt Nam đã phát triển rất mạnh mẽ, đóng vai trò là “vũ khí tư tưởng” sắc bén. Các cơ quan báo chí như Cứu Quốc, Sự Thật, Quân đội Nhân dân, Nhân Dân… đã phản ánh kịp thời, trung thực diễn biến chiến trường, cổ vũ tinh thần chiến đấu, tuyên truyền chủ trương của Đảng và góp phần nâng cao ý chí toàn dân tộc. Dù trong điều kiện chiến tranh ác liệt, báo chí cách mạng vẫn không ngừng phát triển về số lượng và chất lượng. Đội ngũ nhà báo hoạt động trên mọi chiến tuyến, không ngại gian khổ, hy sinh, xứng đáng với vai trò là chiến sĩ trên mặt trận văn hóa tư tưởng và qua đó đã minh chứng sống động cho vai trò đặc biệt của báo chí cách mạng, một binh chủng tiên phong trên mặt trận tư tưởng, chính trị và tinh thần.

Tháng 12-1946, khi tiếng súng kháng chiến toàn quốc bùng nổ, cũng là lúc báo chí cách mạng bước vào một thời kỳ đặc biệt, làm báo giữa chiến trường. Mở đầu cho giai đoạn này là bài viết “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đăng trên báo Cứu Quốc. Không đơn thuần là một văn bản kêu gọi, bài báo này đã thổi bùng lên ngọn lửa yêu nước, cổ vũ tinh thần toàn dân tham gia kháng chiến, đồng thời đánh dấu một bước ngoặt trong sứ mệnh của báo chí cách mạng: trở thành chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng. Báo chí giai đoạn này không chỉ làm nhiệm vụ đưa tin. Trong điều kiện không điện, không máy in hiện đại, các chiến sĩ báo chí vẫn sáng tạo, tận dụng bất kỳ phương tiện nào có thể để in báo. Một ví dụ tiêu biểu là báo Vui Sống, cơ quan tuyên truyền của Cục Quân y, từng phát hành tới 5 vạn bản mỗi số dù chỉ in bằng máy móc thô sơ lắp ghép. Những ấn phẩm ấy theo chân chiến sĩ đến khắp các chiến hào, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong ba lô người lính.

Tờ Cứu Quốc, cơ quan ngôn luận của Mặt trận Việt Minh, nổi bật là một trong những tờ báo có ảnh hưởng lớn nhất trong kháng chiến. Dưới sự lãnh đạo của Tổng Bí thư Trường Chinh và sau này là nhà báo Hoàng Tùng, tờ báo không chỉ phản ánh chiến sự mà còn giáo dục chính trị, cổ vũ sản xuất, khích lệ tinh thần nhân dân nuôi giấu cán bộ, ủng hộ kháng chiến. Những bài viết như “Chiến thắng Điện Biên - Đỉnh cao của trí tuệ Việt Nam” hay “Hòa bình nhưng không lơ là” đã trở thành phương hướng hành động cho hàng triệu người dân. Tại chiến khu Việt Bắc, trong hoàn cảnh khốc liệt, các cơ quan báo chí lớn như Đài Tiếng nói Việt Nam, Việt Nam Thông tấn xã, Sự Thật, Độc Lập... bí mật rút lên rừng sâu, duy trì hoạt động tuyên truyền hiệu quả. Những tờ báo được in bằng máy rô-nê-ô, đôi khi viết tay rồi chép tay nhân bản, nhưng vẫn đến được tiền tuyến và hậu phương, kết nối nhịp nhàng giữa Đảng - quân đội - nhân dân.

Báo chí cách mạng Việt Nam cổ vũ tinh thần chiến đấu của quân và dân ta trên mặt trận chống quân xâm lược - Ảnh: Tư liệu

Đặc biệt, năm 1950, Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng được thành lập tại Đại Từ (Thái Nguyên), là lớp học báo chí đầu tiên trong kháng chiến. Với 42 học viên và 29 giảng viên, lớp học đã đào tạo nên những hạt giống đỏ cho nền báo chí cách mạng Việt Nam. Nhiều học viên sau này trở thành lãnh đạo chủ chốt tại các cơ quan báo chí như Nhân Dân, Phụ nữ, Lao động… Chủ tịch Hồ Chí Minh từng gửi thư căn dặn: “Báo chí cũng phải thực hiện khẩu hiệu: Tất cả để chiến thắng”. Khi Hiệp định Giơnevơ được ký kết, báo chí tiếp tục sát cánh với cuộc đấu tranh ở miền Nam. Tờ Đấu tranh cho hòa bình thống nhất Tổ quốc, Đấu tranh chống vụ thảm sát Phú Lợi, hay Chiến thắng ra đời, cổ vũ các phong trào đồng khởi, vạch trần tội ác của chế độ Mỹ - Diệm. Những tờ báo này không chỉ đưa thông tin, mà thực sự thổi bùng lửa đấu tranh trong lòng nhân dân.

Trong suốt 9 năm kháng chiến chống Pháp, báo chí cách mạng không chỉ là công cụ tuyên truyền mà đã trở thành trái tim, khối óc và linh hồn của cuộc kháng chiến. Bằng lòng quả cảm, sáng tạo và tinh thần sắt đá, những người làm báo thời chiến đã ghi tên mình vào lịch sử như những chiến sĩ không súng nhưng mang sức mạnh của hàng vạn khẩu súng.

Bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954-1975), báo chí cách mạng tiếp tục đảm nhận vai trò quan trọng, vừa phục vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, vừa đấu tranh thống nhất đất nước ở miền Nam. Ở miền Bắc, các tờ báo lớn như Nhân Dân, Quân đội nhân dân, Phụ nữ Việt Nam, Thiếu niên Tiền phong, Giáo dục và Thời đại tích cực tuyên truyền các phong trào sản xuất, học tập, cải cách ruộng đất, củng cố hậu phương để chi viện cho miền Nam. Báo chí ở đây giữ vai trò cầu nối tinh thần, truyền tải chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đến từng người dân. Trong khi đó, báo chí cách mạng miền Nam hoạt động trong điều kiện vô cùng khó khăn, bị kẻ thù khủng bố, đàn áp dã man, nhưng vẫn kiên cường, quyết liệt. Các tờ báo như Giải phóng, Cờ giải phóng, Phụ nữ Giải phóng, Báo Nhân dân miền Nam, Tiền Phong Giải phóng và Cứu quốc Nam bộ được in ngay trong rừng U Minh, Tây Ninh, Củ Chi hay Trường Sơn, trở thành “vũ khí tư tưởng” sắc bén, đưa đường lối cách mạng, cổ vũ và động viên lực lượng cách mạng, nhân dân miền Nam kiên cường chiến đấu.

Trang bìa của tờ báo xuân Ấp Bắc trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước - Ảnh: Tư liệu

Không chỉ đơn thuần là kênh thông tin, báo chí cách mạng còn trực tiếp đồng hành cùng các phong trào quần chúng. Ví dụ, Tiền Phong cổ vũ thanh niên lên đường nhập ngũ; Phụ nữ Việt Nam vận động chị em “tay cày, tay súng”; Nhân Dân phản ánh phong trào “tay cày, tay bút”; Quân đội nhân dân thường xuyên đăng tải các phong trào cách mạng như “Đồng khởi”, “Ba sẵn sàng”, “Ba đảm đang”, “Gió Đại Phong” hay “Sóng Duyên Hải”. Những phong trào này nhân lên sức mạnh toàn dân tộc với tinh thần “Tất cả vì miền Nam ruột thịt, tất cả để đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”. Trong các chiến dịch, báo chí luôn đồng hành, bám sát từng bước tiến của quân giải phóng, bất chấp hiểm nguy, truyền về hậu phương những dòng tin nóng hổi, tiếp lửa tinh thần cho cả dân tộc và ghi lại khoảnh khắc lịch sử đã trở thành biểu tượng bất tử của báo chí cách mạng. Báo chí cách mạng không chỉ góp phần truyền tải thông tin mà còn cổ vũ tinh thần chiến đấu, nâng cao ý chí quyết tâm của quân và dân ta. 

Song song với mặt trận tuyên truyền trong nước, báo chí đối ngoại cũng phát triển mạnh mẽ. Những bản tin quốc tế do Thông tấn xã Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam phát bằng nhiều thứ tiếng đã giúp bạn bè năm châu hiểu rõ hơn về cuộc chiến chính nghĩa của nhân dân Việt Nam. Trong những chiến công đó, không thể không nhắc đến sự hy sinh thầm lặng nhưng vô cùng to lớn của những nhà báo - chiến sĩ. Theo Hội Nhà báo Việt Nam, chỉ riêng trong kháng chiến chống Mỹ đã có trên 510 nhà báo hy sinh hoặc bị thương khi tác nghiệp tại chiến trường và họ đã trở thành biểu tượng cho lòng dũng cảm, ý chí cách mạng và tình yêu đất nước.

Sứ mệnh mới

Từ khi thực hiện công cuộc đổi mới năm 1986 đến nay, Việt Nam đã trải qua gần 40 năm chuyển mình mạnh mẽ về mọi mặt. Trong quá trình này, báo chí Việt Nam không chỉ là “cầu nối thông tin” giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, mà còn đóng vai trò then chốt trong công cuộc hội nhập quốc tế. Báo chí vừa là công cụ tuyên truyền tư tưởng, vừa là diễn đàn phản biện xã hội, đồng thời là lực lượng tiên phong trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Thời kỳ này, các cơ quan báo chí như Nhân Dân, Tuổi Trẻ, Lao Động, Sài Gòn Giải Phóng… đã đổi mới nội dung, mạnh dạn phản ánh những vấn đề thực tiễn, khơi dậy tinh thần cải cách trong nhân dân. Nhiều chuyên mục mới sát với thực tiễn cuộc sống, sản xuất được hình thành ở các tờ báo đã mở ra không gian phản biện và góp ý xã hội, thể hiện vai trò giám sát của báo chí trong nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt, báo chí đã đồng hành với cả hệ thống chính trị trong công cuộc hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, thực hiện tốt vai trò kết nối thông tin giữa Việt Nam và thế giới. Từ khi gia nhập ASEAN (1995), WTO (2007) đến việc ký kết nhiều FTA thế hệ mới, báo chí đã giúp người dân hiểu rõ hơn về lợi ích và thách thức của toàn cầu hóa.

Báo chí cách mạng đã truyền tải thông tin, hình ảnh đất nước, con người Việt Nam thân thiện, hòa bình, mến khách ra thế giới

Ngày nay, trong thời đại thông tin mở bên cạnh việc phải cạnh tranh khốc liệt với mạng xã hội và đối mặt với sự lan truyền của tin giả, thông tin sai lệch, báo chí còn là công cụ bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Các thế lực thù địch thường xuyên lợi dụng mạng xã hội, internet để xuyên tạc lịch sử, phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng, thành quả cách mạng của nhân dân, kích động “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” một cách rất xảo quyệt. Vì vậy, với tư cách là tiếng nói chính thống của Đảng và Nhà nước, báo chí phải nêu cao tinh thần trách nhiệm, đấu tranh phản bác kịp thời và hiệu quả đối với những quan điểm sai trái đó bằng lập luận khoa học, chặt chẽ và có tính thuyết phục cao. Đó là tuyên truyền đúng đắn về các chủ trương, chính sách của Đảng, phản ánh các tấm gương người tốt, việc tốt góp phần củng cố lòng tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, điều hành của các cấp chính quyền. Đồng thời thường xuyên đăng tải bài viết về lý luận chính trị, tổng kết thực tiễn công tác xây dựng Đảng, góp phần nâng cao tư duy lý luận cho cán bộ, đảng viên, góp phần làm thất bại âm mưu thâm độc của các thế lực thù địch.

Vững vàng bước vào kỷ nguyên vươn mình

Trải qua một thế kỷ hình thành và phát triển, báo chí cách mạng Việt Nam luôn luôn là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng, văn hóa, đồng hành cùng Đảng và nhân dân trong mọi bước ngoặt lịch sử. Từ những ngày đầu đấu tranh giành độc lập đến công cuộc đổi mới (1986) và hội nhập quốc tế, báo chí Việt Nam đã khẳng định vai trò không thể thay thế. Hôm nay, đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, báo chí cách mạng Việt Nam tiếp tục vững vàng tiến bước, sánh vai cùng nhân dân trên con đường phát triển bền vững và hiện đại.

Báo chí góp phần làm nên những thắng lợi trên mặt trận ngoại giao của đất nước

Báo chí cách mạng Việt Nam đã đóng góp tích cực trong công cuộc xây dựng đất nước

Hiện nay, trong thời đại bùng nổ thông tin, báo chí cần tiếp tục khẳng định vai trò là “người lính tiên phong” trên mặt trận tư tưởng, là nhịp cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. Đặc biệt, trong bối cảnh đất nước thực hiện mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến năm 2030, tầm nhìn 2045, báo chí cần phát huy hơn nữa tinh thần đổi mới, dũng cảm, khách quan và sáng tạo để góp phần xây dựng xã hội dân chủ, văn minh; góp phần xây dựng hệ giá trị con người Việt Nam, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, làm phong phú đời sống tinh thần của nhân dân. Báo chí cách mạng Việt Nam tiếp tục là lực lượng nòng cốt, trung thành, tin cậy của Đảng và nhân dân, cùng toàn dân tộc lan tỏa những giá trị chân - thiện - mỹ trong đời sống xã hội, để viết tiếp những trang sử vẻ vang trong thời đại Hồ Chí Minh.