Kinh tế 14:14, 07/11/2016 GMT+7

>> Tín dụng tiêu dùng: “Trắng hay đen” do khách hàng quyết định!

SỰ KHÁC BIỆT

Những năm gần đây, hoạt động cho vay tiêu dùng tại Việt Nam phát triển khá mạnh với sự tham gia tích cực của nhiều tổ chức tín dụng (TCTD), đặc biệt là các CTTC. Tuy còn ở mức khiêm tốn nhưng tổng dư nợ và tỷ trọng tín dụng tiêu dùng so với tổng tín dụng đối với nền kinh tế đã tăng đáng kể. Điều này thể hiện ở tăng trưởng trung bình tổng dư nợ cho vay tiêu dùng đã đạt mức 20%/năm trong vòng 7 năm qua.

Hoạt động cho vay tiêu dùng hướng đến cung cấp các khoản vay cho cá nhân để mua hàng hóa, dịch vụ phục vụ các mục đích tiêu dùng của cá nhân và gia đình. Do đó, hoạt động vay tiêu dùng hoàn toàn khác với hoạt động cho vay thương mại đáp ứng nhu cầu vốn phục vụ sản xuất - kinh doanh. Nghĩa là, mặc dù CTTC và ngân hàng cùng hướng đến một hình thức kinh doanh, song vay tiêu dùng của CTTC lại có sự khác biệt so với các ngân hàng thương mại.

Trong khi CTTC chỉ cho vay tín chấp để mua đồ gia dụng, điện máy hay các vật dụng thiết yếu phục vụ đời sống... mà không được cho vay dưới hình thức thế chấp, thì ngân hàng lại có thể cho vay bao gồm cả tín chấp và thế chấp. Thông thường, ngân hàng sẽ cho vay khoản vay lớn hơn so với CTTC, với tài sản đảm bảo, thời hạn vay dài; tuy nhiên, thủ tục giấy tờ phức tạp và thời gian giải quyết khoản vay lâu hơn. Còn CTTC chỉ cần phôtô chứng minh nhân dân, hộ khẩu... hồ sơ khách hàng lại được giải quyết nhanh chóng (có khi chỉ trong vài chục phút). Điều này cho thấy, phân khúc cho vay tiêu dùng của ngân hàng và CTTC tương đối khác nhau.

Thực tế, các khoản cho vay tiêu dùng của CTTC thường rất nhỏ (dao động từ vài triệu đến vài chục triệu đồng/khoản vay), trong khi các công ty này vẫn phải tiến hành quy trình thẩm định cho vay như ngân hàng, triển khai hệ thống dịch vụ đến từng điểm bán hàng; việc xây dựng đội ngũ quản lý, thu hồi nợ của CTTC cũng cồng kềnh hơn ngân hàng... dẫn đến phát sinh chi phí tốn kém hơn. Do đó, nếu xem xét và so sánh chi phí cụ thể của từng loại sản phẩm cho vay tiêu dùng, bao gồm chi phí phân phối, chi phí khoản vay và thu hồi nợ giữa ngân hàng và CTTC, có thể thấy, các CTTC phải chịu tỷ suất chi phí trên dư nợ cho vay cao hơn so với các ngân hàng. Nghĩa là, chi phí cho một đồng vốn vay ở các CTTC cao hơn nhiều so với các ngân hàng thương mại.

Với mức độ yêu cầu cho vay thoáng hơn so với ngân hàng, các CTTC buộc phải định ra mức lãi suất cao hơn để bù đắp rủi ro. Theo số liệu thống kê, lãi suất cho vay tiêu dùng của các CTTC tại Việt Nam hiện dao động trong khoảng từ 20-50%/năm, trong khi của các ngân hàng thương mại chỉ từ 8-14%/năm. Chính sự chênh lệch trong mức lãi suất này đã khiến không ít khách hàng đặt câu hỏi, từ đó khó có thể tránh khỏi những khiếu kiện xung quanh mức lãi suất mà các CTTC áp dụng.

CẦN MỘT HÀNH LANG PHÁP LÝ HOÀN THIỆN

Bộ luật Dân sự hiện nay áp dụng lãi suất trần 20%/năm (trừ những trường hợp luật pháp quy định khác) là một thách thức đối với cho vay tiêu dùng của các CTTC. Việc áp dụng trần lãi suất này sẽ dẫn đến lãi suất cho vay bị cào bằng, lách trần lãi suất. Một số chuyên gia tài chính cho rằng, quy định chung một mức trần lãi suất là chưa khả thi, bởi khó xác định được mức trần lãi suất phù hợp với cho vay tiêu dùng của CTTC và ngân hàng thương mại do điều kiện của hai loại hình TCTD này khác nhau. Tuy nhiên, nếu quy định trần lãi suất cho vay tiêu dùng riêng cho từng loại hình TCTD thì lại dẫn đến sự phân biệt về quản lý TCTD.

Nghiên cứu kinh nghiệm một số nước cũng như thực tiễn của Việt Nam, để thị trường tín dụng tiêu dùng phát triển lành mạnh, đảm bảo lợi ích cho cả CTTC và khách hàng thì việc quản lý cho vay tiêu dùng phải hướng đến đảm bảo tính chủ động của TCTD trong áp dụng lãi suất cho vay, có như vậy mới có thể tăng tính cạnh tranh, nâng cao khả năng quản lý rủi ro và phân bổ vốn hiệu quả. Việc sử dụng các quy định hành chính can thiệp trực tiếp về lâu dài sẽ gây méo mó quan hệ tín dụng.

Giới chuyên gia cho rằng, Ngân hàng Nhà nước cần sớm ban hành thông tư hướng dẫn hoạt động cho vay tiêu dùng của các CTTC nhằm tạo hành lang pháp lý cho CTTC hoạt động phù hợp với đặc thù và phân khúc thị trường của mình. Trong đó, cần quy định rõ việc CTTC có nghĩa vụ công bố, giải thích đầy đủ, trung thực tất cả thông tin về cho vay tiêu dùng, gồm tên sản phẩm tín dụng tiêu dùng, lãi suất, phương pháp tính lãi suất, phí, chi phí liên quan, thời hạn cho vay và trả nợ... để khách hàng hiểu và quyết định trước khi ký hợp đồng tín dụng. Bên cạnh đó, Ngân hàng Nhà nước cũng cần có cơ chế quản lý phù hợp đối với hoạt động cho vay tiêu dùng, hướng tới phát triển một thị trường tín dụng lành mạnh, minh bạch và hiệu quả. Bởi vì, một khi thị trường được mở rộng và áp lực cạnh tranh tăng lên, điều đó sẽ đem lại những lợi ích tốt nhất cho khách hàng.

Theo dự báo của các chuyên gia, trong vòng 5 năm tới, cùng với sự phục hồi của nền kinh tế, dư nợ cho vay tiêu dùng của Việt Nam có thể đạt tới 10% GDP, đồng nghĩa với việc bình quân mỗi năm tăng 20%. Điều này không chỉ hứa hẹn sự bùng nổ về các sản phẩm, dịch vụ cho vay tiêu dùng trong thời gian tới mà còn tạo ra sức ép đối với các TCTD muốn xâm nhập và chiếm lĩnh thị trường này. Vì vậy, việc nhanh chóng hoàn thiện hành lang pháp lý về hoạt động cho vay tiêu dùng sẽ góp phần đảm bảo hài hòa lợi ích của cả TCTD và khách hàng, nhất là sự minh bạch của thị trường, qua đó thúc đẩy thị trường tài chính tiêu dùng phát triển lành mạnh.