Xã hội 10:16, 06/06/2019 GMT+7

Đừng để mất nguồn lực quý

Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011. Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê qua tổng điều tra dân số và nhà ở, năm 2011 tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên chiếm 9,9% số dân; số người 65 tuổi trở lên chiếm 7% số dân. Con số này năm 2018 tương ứng là 11,95% và 7,9%.

Thời gian chuyển đổi dân số già đối với một số nước phát triển như: Pháp, Thụy Sỹ, Canada, Mỹ là từ vài chục đến hàng trăm năm, trong khi Việt Nam chỉ khoảng từ 17-20 năm. Do đó, thời gian chuẩn bị cho già hóa dân số rất hạn hẹp. Nguyên nhân của già hóa dân số là do mức sinh giảm nhanh, mức tử giảm, di cư của người trẻ và tuổi thọ tăng nhanh.

Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam đạt 73,4 nhưng nhiều người cao tuổi (NCT) sức khỏe kém, trung bình bị 3-4 bệnh. Theo điều tra quốc gia về NCT năm 2011, hơn 65% NCT có sức khỏe yếu và rất yếu, gần 30% có sức khỏe bình thường, chỉ gần 5% sức khỏe tốt và rất tốt. Rất ít NCT được khám bệnh định kỳ, chỉ khi bệnh nặng mới đi khám. Dịch vụ y tế cho NCT còn hạn chế. Cả nước mới có 1 Bệnh viện Lão khoa Trung ương; gần 100 bệnh viện tỉnh có khoa lão nhưng điều kiện chăm sóc sức khỏe, chất lượng khám chữa bệnh chưa đáp ứng nhu cầu.

Phần lớn NCT (65%) sống ở nông thôn, đời sống khó khăn, thu nhập không ổn định, không có khoản tiết kiệm khi về già, rất ít người có lương hưu và bảo hiểm xã hội. Trong khi đó, NCT rất khó khăn khi tiếp cận vay vốn; tập huấn, đào tạo và hỗ trợ phát triển kinh tế. Có ít chương trình của Chính phủ và các tổ chức dành riêng cho NCT, hoặc có sự tham gia của NCT. Điều này làm mất nguồn lực quý.

Tận dụng tối đa cơ hội dân số già hóa mang lại

Theo cựu Tổng thư ký Liên hợp quốc Kofi Annan: “Già hóa dân số không phải là một gánh nặng nhưng nếu không có những bước chuẩn bị và thực hiện các chiến lược, chính sách thích ứng thì già hóa dân số sẽ làm cho gánh nặng kinh tế và xã hội trở nên nghiêm trọng hơn” và “Già hóa cũng đồng thời đem lại những cơ hội. Và nếu biết cách huy động, khai thác tiềm năng, già hóa dân số có thể có những đóng góp không ngừng cho xã hội”.

Kết quả thực hiện mục tiêu thiên niên kỷ Liên hợp quốc 2015 đã đánh giá: “Ảnh hưởng về kinh tế và xã hội của hiện tượng già hóa dân số có ý nghĩa vô cùng quan trọng, không chỉ tác động tới cá nhân NCT, gia đình họ mà còn có tác động rộng hơn tới toàn xã hội và cộng đồng toàn cầu theo những cách thức chưa từng có. Điều quan trọng là cách mà chúng ta lựa chọn để giải quyết các thách thức của già hóa cũng như tận dụng tối đa các cơ hội mà dân số già hóa nhanh mang lại”.

Câu lạc bộ liên thế hệ ở ấp 4, xã Minh Hưng (Chơn Thành) - Ảnh: Nhật Hạ

Cơ hội về già hóa dân số ở Việt Nam là: Có một lực lượng lao động giàu kinh nghiệm, uy tín và có trách nhiệm ngày càng tăng. Phần lớn NCT còn lao động tích cực trong suốt cuộc đời (phần lớn làm công việc phi chính thức). Phần lớn công việc nhà và chăm sóc trẻ do NCT làm. Hội NCT có ở hầu hết các xã, phường, thị trấn và là tổ chức đoàn thể lớn thứ 2 ở Việt Nam về số thành viên, được tập hợp để chia sẻ kinh nghiệm và trí tuệ để trở thành một lực lượng tích cực trong cộng đồng.

Bên cạnh cơ hội, cũng có nhiều thách thức đặt ra: Nhận thức về NCT vẫn còn hạn chế; còn có tư tưởng coi NCT là già yếu, gánh nặng, được gia đình chăm lo, già yếu không thể làm việc và cũng không cần đi làm, không cần vay vốn, chuyển giao khoa học, kỹ thuật, tập huấn..., chưa thấy hết vai trò và sự đóng góp ngày càng lớn của NCT. Nhận thức, tuyên truyền về NCT, già hóa dân số còn ít, không chủ động đối phó với già hóa dân số. Dịch vụ chăm sóc NCT chưa đáp ứng nhu cầu. Nhiều NCT không nắm được quyền lợi của mình, không chuẩn bị đảm bảo tài chính, sức khỏe và chăm sóc sức khỏe; quyền của NCT, phòng chống lạm dụng và bạo lực NCT... Trong khi đó, hệ thống an sinh xã hội chưa đáp ứng nhu cầu của NCT, do Việt Nam vẫn đang trong top có thu nhập trung bình thấp.

Lồng ghép vào các chính sách kinh tế, xã hội

Để thích ứng với già hóa dân số hiện nay, theo tôi cần thực hiện tốt một số nhiệm vụ và giải pháp như: Nâng cao nhận thức và sự quan tâm của các cấp ủy đảng, chính quyền, toàn xã hội về các thách thức và cơ hội liên quan đến già hóa dân số. Mỗi cá nhân, gia đình cần nhận thức và chủ động chuẩn bị cho tuổi già. Tạo mọi điều kiện thuận lợi để NCT phát huy được lợi thế về khả năng, kiến thức, tính trách nhiệm, uy tín và kinh nghiệm. Tạo việc làm phù hợp đối với NCT, xóa bỏ những rào cản đối với việc làm cho NCT như: tiếp cận vốn vay, chuyển giao kiến thức khoa học, kỹ thuật, cơ hội đào tạo nghề, việc làm. Phát huy vai trò NCT tiêu biểu, uy tín để xây dựng gia đình văn hóa, tạo sự liên kết giữa các thế hệ, cộng đồng, đặc biệt là vai trò của NCT tại các cộng đồng dân tộc thiểu số; vai trò của NCT trong xây dựng chính sách, phản biện xã hội, nghiên cứu khoa học. Tăng cường dịch vụ y tế và mở rộng các dịch vụ chăm sóc NCT, đặc biệt các dịch vụ chăm sóc và hỗ trợ tại cộng đồng. Tăng cường vai trò của hội NCT các cấp, để đại diện tốt hơn cho nhu cầu, tiếng nói và để chăm sóc, phát huy vai trò NCT tốt hơn. Vấn đề NCT cần phải được lồng ghép vào các chính sách kinh tế, xã hội của địa phương.

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh nhân rộng và phát huy câu lạc bộ liên thế hệ tự giúp nhau. Đây là mô hình đã được chứng minh hiệu quả nhằm thích ứng với già hóa dân số ngay tại cộng đồng, phù hợp với điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội Việt Nam. Việc nhân rộng câu lạc bộ liên thế hệ tự giúp nhau đã được ghi trong Chương trình hành động quốc gia về NCT giai đoạn 2012-2020, được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1553, ngày 28-8-2016 và UBND tỉnh phê duyệt đề án theo Quyết định số 1883, ngày 3-8-2017. Và theo quyết định của UBND tỉnh, từ năm 2017-2018 xây dựng 10 câu lạc bộ ở 11 huyện, thị xã, thành phố; từ năm 2019-2020, nhân rộng 100 câu lạc bộ. Đây là nhiệm vụ rất khó khăn nhưng nếu thực hiện được sẽ tạo ra lợi ích kinh tế, xã hội, nhất là về mặt xã hội rất lớn.

Nguyễn Công Sởi
(Chủ tịch Hội Người cao tuổi tỉnh)