Xã hội 07:20, 24/04/2016 GMT+7

Quyền và nghĩa vụ của công dân trong việc tiếp cận thông tin

Tại Điều 25 của Hiến pháp năm 2013 quy định: Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình. Việc thực hiện các quyền này do pháp luật quy định. Như vậy, Luật Tiếp cận thông tin đã cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013. Và điều đáng quan tâm là Luật Tiếp cận thông tin đã đem lại cho người dân khá nhiều quyền lợi, trong đó có quyền khởi kiện nếu không được cung cấp thông tin. Cụ thể, tại hai điểm a và b trong Khoản 1, Điều 8 của luật này quy định về quyền và nghĩa vụ của công dân trong việc tiếp cận thông tin, với nội dung như sau: Công dân có quyền: a) Được cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác, kịp thời; b) Khiếu nại, khởi kiện, tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về tiếp cận thông tin.

Đồng thời, Luật Tiếp cận thông tin cũng đã quy định chi tiết việc khởi kiện, tố cáo tại Điều 14 như sau: Người yêu cầu cung cấp thông tin có quyền khiếu nại, khởi kiện, đối với cơ quan nhà nước, người có trách nhiệm cung cấp thông tin theo quy định tại Điều 9 của luật này. Công dân có quyền tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về tiếp cận thông tin khiếu nại, khởi kiện, tố cáo trong việc tiếp cận thông tin được thực hiện theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo và pháp luật về tố tụng. Ngoài ra, luật này cũng quy định rõ việc công dân sẽ không mất phí khi tiếp cận thông tin trừ trường hợp luật khác có quy định. Cụ thể, tại Điều 12 của luật này có quy định như sau: Công dân được cung cấp thông tin không phải trả phí, lệ phí. Người yêu cầu cung cấp thông tin chỉ phải trả chi phí thực tế để in, sao, chụp, gửi thông tin qua đường bưu điện, fax.

Thông tin công dân được và không được tiếp cận

Luật này cũng quy định rõ những thông tin mà công dân được tiếp cận và những thông tin công dân không được tiếp cận. Về thông tin công dân được tiếp cận, tại Điều 5 của luật này có quy định như sau: Công dân được tiếp cận tất cả thông tin của cơ quan nhà nước theo quy định của luật này. Và những thông tin công dân không được tiếp cận, tại Điều 6 có quy định cụ thể: Thông tin thuộc bí mật nhà nước, bao gồm những thông tin có nội dung quan trọng thuộc lĩnh vực chính trị, quốc phòng, an ninh, đối ngoại, kinh tế, khoa học, công nghệ, các lĩnh vực khác mà Nhà nước không công bố hoặc chưa công bố và nếu bị tiết lộ thì gây nguy hại cho Nhà nước theo quy định của luật về bí mật nhà nước. Khi thông tin thuộc bí mật nhà nước được giải mật thì công dân được tiếp cận theo quy định của luật này. Tin thuộc bí mật công tác chưa được công bố do người đứng đầu cơ quan nhà nước xác định theo thẩm quyền mà nếu để tiếp cận sẽ gây nguy hại đến lợi ích của cơ quan, cá nhân có liên quan; thông tin về các cuộc họp nội bộ của cơ quan; các tài liệu do cơ quan soạn thảo cho công việc nội bộ; ý kiến của các chuyên gia trong quá trình hoạch định chính sách. Thông tin mà nếu để tiếp cận có thể ảnh hưởng xấu đến quốc phòng, an ninh quốc gia, quan hệ quốc tế, việc phòng, chống tội phạm, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng; gây tổn hại nghiêm trọng đến hiệu quả hoạch định hoặc thực hiện chính sách về tài chính, tiền tệ, kinh tế; gây nguy hại lớn đến tính mạng, cuộc sống hoặc tài sản của người khác.

Bên cạnh đó, Luật Tiếp cận thông tin cũng quy định rõ về thông tin công dân được tiếp cận có điều kiện. Tại Điều 7 của luật này có quy định như sau: Thông tin liên quan đến bí mật kinh doanh được tiếp cận trong trường hợp người sở hữu bí mật kinh doanh đó đồng ý. Thông tin liên quan đến bí mật đời sống riêng tư, bí mật cá nhân được tiếp cận trong trường hợp được người đó đồng ý, thông tin liên quan đến bí mật gia đình được tiếp cận trong trường hợp được các thành viên gia đình đồng ý. Trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, cơ quan nhà nước quyết định việc cung cấp thông tin liên quan đến bí mật kinh doanh, đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình trong trường hợp cần thiết vì lợi ích công cộng, sức khỏe của cộng đồng theo quy định của luật có liên quan.

Mặc dù, luật này đã được Quốc hội thông qua, song trong nội dung vẫn còn một số quy định khá mơ hồ gây khó khăn cho người dân trong việc tiếp cận thông tin. Bên cạnh đó, luật chưa quy định về việc yêu cầu các cơ quan nhà nước công bố danh mục tất cả tài liệu hoặc ít nhất là danh mục các tài liệu mà cơ quan đó nắm giữ. Luật cũng không nên quy định việc cơ quan nhà nước đề nghị người yêu cầu cung cấp thông tin phải nêu lý do tìm kiếm thông tin. Đồng thời, luật không quy định rõ việc hình thành cơ chế độc lập để áp dụng các biện pháp xử lý kỷ luật đối với những người có hành vi cản trở quyền tiếp cận thông tin và quy định các biện pháp xử lý hình sự cụ thể liên quan đến hành vi cản trở quyền tiếp cận thông tin. Luật cũng chưa quy định các biện pháp bảo vệ cán bộ nhà nước - người thực hiện việc công bố thông tin một cách chính đáng theo quy định của luật và các biện pháp bảo vệ người tố cáo hành vi sai trái.

Mong rằng những băn khoăn, vướng mắc trên sớm được các cơ quan chức năng tham mưu cho Chính phủ, Bộ Thông tin - Truyền thông ban hành nghị định, thông tư hướng dẫn chi tiết việc thi hành luật này. Có như vậy thì những quy định của luật mới thực sự đi vào cuộc.

Lê Vân