Xã hội 08:49, 17/04/2016 GMT+7

Hành trình tìm tư liệu

Anh Lê Thanh Sơn, Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng ban Tuyên giáo Thị ủy Phước Long là người được Ban Thường vụ Thị ủy giao nhiệm vụ trực tiếp đi liên hệ các địa chỉ, nhân chứng có thể cung cấp được các thông tin, tư liệu liên quan đến Nhà tù Bà Rá. Đầu mối thông tin mà anh chọn là Trung tâm Lưu trữ quốc gia 2. Tại đây, anh được đưa vào phòng đọc với một kho tư liệu khổng lồ. Không có tiếng Pháp nên bước đầu, cứ tài liệu nào có chữ Bà Rá thì anh sao chụp lại. Sau nhiều ngày tìm kiếm, anh Sơn đã tìm được 32 cuốn tư liệu liên quan đến Nhà tù Bà Rá hoặc quận Bà Rá, mỗi cuốn dày từ 500-600 trang, tài liệu hoàn toàn bằng tiếng Pháp. Bước tiếp theo, anh tham mưu Thị ủy hợp đồng với Trung tâm Lưu trữ quốc gia 2 để dịch những tài liệu này. Hiện Thị ủy Phước Long đã nhận được 290 trang tài liệu dịch sang tiếng Việt và 1 sơ đồ về bố trí Nhà tù Bà Rá. Trung tâm vẫn đang tiếp tục hỗ trợ tìm kiếm các tài liệu liên quan.

Cái khó của việc sưu tầm tư liệu - theo anh Sơn là do Nhà tù Bà Rá được xây dựng ở vị trí hiểm trở nên ngay cả người Pháp thời đó cũng không chụp được những hình ảnh về nhà tù này trong quá trình xây dựng. Cho đến nay, anh chưa sưu tầm được bất cứ hình ảnh nào liên quan đến nhà tù.

Tìm kiếm trên thực địa khu vực được cho là nền móng của Nhà tù Bà Rá và khu trung tâm hành chính quận Bà Rá, nay thuộc khu phố Bình Giang 1, phường Sơn Giang, thị xã Phước Long thì chỉ còn một số viên đá, bờ móng bằng đá nằm trong phạm vi quản lý của các hộ dân. Bà Sáu Khuyên - người đang sống tại khu vực miếu Bà cho biết: Trước đây, cha mẹ bà từng gỡ đá làm tường thành nhà tù để xây bể chứa nước của gia đình. Ngoài ra, tại Phước Long không còn một nhân chứng nào về Nhà tù Bà Rá còn sống.

Hiện trên địa bàn thị xã Phước Long có di tích Vườn cây lưu niệm bà Nguyễn Thị Định, được UBND tỉnh ra Quyết định số 3143/QĐ-UBND xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh ngày 12-12-2014. Di tích ghi dấu giai đoạn bà Nguyễn Thị Định bị cầm tù tại Nhà tù Bà Rá. Trong những tháng ngày ở đây, bà tham gia lao động ở trại canh nông và đã trồng một số cây khế, vú sữa, ổi... Tuy nhiên do không được bảo quản, chăm sóc, một số cây bị chết và một số bị bứng đi nơi khác. Hiện chỉ còn lại hai cây khế và hai cây vú sữa. Hai cây khế nằm ở phía tây, còn hai cây vú sữa nằm ở phía đông khu đất rộng 0,9 ha. Cho đến nay, hai cây khế và hai cây vú sữa đã hơn 60 năm tuổi, thân cây to, tán lá xum xuê, đường kính thân gần 1m, tán rộng khoảng 20m, hằng năm vẫn đơm hoa kết trái. Hiện thị xã Phước Long đã tham mưu với tỉnh quy hoạch mở rộng khu vực này lên 5,37 ha để trùng tu, tôn tạo ngang tầm với khu di tích.

Sẽ tổ chức hội thảo khoa học về nhà tù Bà Rá trong tháng 6

Đó là quyết tâm chính trị rất cao của Ban Thường vụ Thị ủy Phước Long. Thời điểm này, Thị ủy Phước Long đã giao cơ quan chuyên môn hợp đồng với các giáo sư, tiến sĩ Khoa Lịch sử thuộc Trường đại học Khoa học xã hội và Nhân văn thành phố Hồ Chí Minh để thiết kế chương trình và thực hiện hội thảo khoa học về Nhà tù Bà Rá. Các giáo sư, tiến sĩ đã tham mưu đưa ra các nội dung chính và xác định chủ đề của hội thảo là “Đấu tranh chống chế độ lao tù ở Nhà tù Bà Rá”; đồng thời giới thiệu những người có khả năng viết tham luận để thị xã Phước Long mời cộng tác.

Đến thời điểm này, Thị ủy Phước Long đã nhận được 13 bài cộng tác trong tổng số 30 bài dự kiến. Cộng tác viên tham gia hội thảo khoa học khá rộng, gồm Trung tâm Lưu trữ quốc gia 2; Khoa Lịch sử Trường đại học Khoa học xã hội và Nhân văn thành phố Hồ Chí Minh; Bảo tàng Phụ nữ Nam bộ; các giáo sư, tiến sĩ tại các trường đại học; các cán bộ lãnh đạo, nguyên là lãnh đạo huyện Phước Long, thị xã Phước Long qua các thời kỳ; các cơ quan chuyên môn của thị xã Phước Long và tỉnh Bình Phước hiện nay...

Ông Nguyễn Hoàng Thái, Tỉnh ủy viên, Bí thư Thị ủy Phước Long cho biết, dù còn rất nhiều việc phải làm với rất nhiều khó khăn nhưng Thị ủy vẫn quyết tâm để cuối tháng 6 năm nay sẽ tổ chức hội thảo khoa học về Nhà tù Bà Rá - sự khởi đầu của hành trình phục dựng lại di tích lịch sử Nhà tù Bà Rá.

Thảo Nguyên