Xã hội 08:34, 21/02/2015 GMT+7

Vừa đến nhà ông Hội, mùi nhang thơm thanh mát của thảo mộc đã lan tỏa. Từ đầu đến cuối nhà la liệt những bao nguyên liệu, nhang thành phẩm, vật dụng và dây chuyền làm nhang. Dẫn chúng tôi tham quan, ông Hội kể: “Nghề làm nhang của gia đình đã lưu truyền qua nhiều đời. Nhang có mùi thơm thanh khiết, nhẹ nhàng, bởi được làm từ nhiều loại thảo mộc tự nhiên với phương thức cổ truyền. Mỗi nén nhang gia đình làm ra đều thể hiện tâm nguyện trong sáng, đẹp đẽ, là tinh hoa của đất trời, mang tâm hồn Việt. Vì ý nghĩa thiêng liêng và cao đẹp ấy, gia đình tôi không bao giờ có ý định bỏ nghề”.

GIỮ NGHỀ GIA TRUYỀN

Vào Bình Phước lập nghiệp từ năm 1997, ông Hội không quên đem theo những cuốn sổ ghi chép các nguyên liệu và công đoạn làm nhang. Những ngày đầu khó khăn, nghề làm nhang gia truyền chỉ phát huy tác dụng trong dịp tết. Đến nay khi nhu cầu thị trường càng cao thì tuổi vợ chồng ông Hội đã xế chiều. Tuy đã sản xuất và bán rộng rãi nhưng những bí quyết gia truyền không thể tiết lộ. Ông Hội cười và nói: “Nghề gia truyền mà chú. Đời tôi chưa qua, đời con đã kế cận. Nếu tiết lộ thì còn gọi gì là gia truyền”.

Anh Lê Trọng Dũng - con trai thứ của ông Hội - đã lập gia đình nhưng vẫn sống chung với cha mẹ. Anh Dũng là người được cha truyền lại bí quyết làm nhang. Dù đã có nghề làm cửa sắt với thu nhập ổn định nhưng anh vẫn tranh thủ thời gian để lĩnh hội những bí quyết làm nhang từ cha. Ông Hội cho biết: “Cũng giống như các đời trước, khi tôi làm nhang, các con đều quây quần quan sát và phụ giúp. Từ đó nghề ngấm vào người khi nào không hay. Khi truyền nghề chỉ cần chỉ những bí quyết về pha chế. Nhờ đó qua nhiều đời mà mùi nhang trầm vẫn được giữ nguyên”.    

Năm nay gần 60 tuổi nhưng ông Hội đã có thâm niên hơn 50 năm làm nhang. Ông chia sẻ: “Tôi được cha mẹ dạy làm nhang từ khi lên 5 tuổi. Chưa lúc nào tôi có ý định bỏ nghề. Làm nhang là góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy tín ngưỡng tâm linh của dân tộc. Không chỉ trong quá khứ, hiện tại mà cả sau này, gia đình tôi không vì lợi nhuận mà làm mất nét đẹp truyền thống của nghề”. Ông Hội nhấn mạnh: “Nghề này liên quan đến thế giới tâm linh, nên cái tâm làm nghề không cho phép cẩu thả”.

CÔNG PHU NGHỀ LÀM NHANG

Theo chia sẻ của ông Hội, hiện thị trường yêu cầu người làm nhang phải cho ra sản phẩm có mùi thơm đặc trưng của thảo mộc, nhang không bị tắt nửa chừng, phải đậu tàn... Chính những yêu cầu này mà nghề làm nhang phải đổi mới từ khâu làm tăm nhang đến quy trình sản xuất và công đoạn pha chế. Nhang làm theo kiểu truyền thống hay hiện đại cũng phải sử dụng nguyên liệu có trong tự nhiên như: dó trầm, quế, thảo quả, bột cây ngâu... không hề pha trộn bất kỳ loại hóa chất nào.

Thị trường nhang khá đa dạng để người sử dụng lựa chọn, từ nhang vòng đến nhang nén, từ nhang trầm, thảo mộc, không uốn tàn đến nhang tốt cho sức khỏe, nhang quế... “Để được thị trường chấp nhận, những bó nhang của gia đình phải qua một quá trình phát triển sản xuất và khẳng định thương hiệu nhiều năm. Bởi hầu hết những người mua nhang đều có tâm lý sợ nhang không thơm, cháy được một phần nén nhang rồi tắt... Đặc biệt, trong những ngày tết, họ rất kị nhang cháy nửa chừng. Nhiều người tâm niệm đó là điềm báo một năm mới làm ăn gián đoạn, không may mắn. Để tránh tình trạng này, mỗi đợt nhang làm ra phải thắp thử nghiệm trước. Nếu nhang cháy không đạt yêu cầu, gia đình phải làm lại ngay” -  ông Hội cho biết.

Ông Hội bật mí một chút: Trước đây để làm ra nén nhang, mọi công đoạn đều làm thủ công nên hiệu quả không cao, nhang không đều. Nay với sự trợ giúp của máy làm tăm, trộn bột và se nhang, sản phẩm làm ra khá đa dạng và chất lượng cao. Theo kinh nghiệm của những người làm nhang, tăm nhang được làm từ cây lồ ô hoặc vàu vừa dễ cháy vừa có tàn cuốn vòng tròn. Vàu, lồ ô được chặt về đem ngâm dưới nước khoảng 2 tháng để tránh mối mọt rồi chẻ thành tăm nhang. Các nguyên liệu được xay nhỏ và trộn lẫn theo tỷ lệ bí truyền.

Hiện nhang “trần” - không có giấy quấn bên ngoài - chủ yếu được làm bằng máy. Nguyên liệu làm nhang được xay thành bột và trộn đều với nước, keo vừa đủ để khi se xong phơi khô cho nhang cứng chắc. Sau đó, toàn bộ nguyên liệu này cho vào máy se nhang. Người làm nhang chỉ có thao tác đưa tăm nhang vào máy. Từ khi tăm nhang đưa vào máy đến khi se thành một nén nhang chỉ diễn ra trong tích tắc. Sau khi se nén xong, nhang được phơi khô rồi đóng bao. Đối với nhang trầm, đến nay vẫn phải làm thủ công nên mất nhiều thời gian. Vì vậy, sau tết Nguyên đán hàng năm, gia đình ông Hội bắt tay vào việc se nhang ngay.

NÉN NHANG - NÉN TÂM LINH

Bao đời nay, nén nhang thơm thắp lên bàn thờ tổ tiên, ông bà trong mỗi dịp lễ, tết, giỗ chạp đã trở thành một nét đẹp trong văn hóa tâm linh của người Việt Nam. Khi nén nhang được thắp lên, người ta cảm nhận được sự giao hòa âm dương giữa người sống và người đã mất. Ni sư Thích Nữ Nhật Khương, Trưởng ban ni giới tỉnh cho biết: “Mỗi người đến chùa dâng nén nhang lên cúng Phật, tức là dâng ngũ phần pháp thân hương, dâng lên giới hương, định hương, huệ hương, giải thoát hương, giải thoát tri kiến hương. Nén nhang chỉ là tượng trưng cho ý nguyện của người phàm tục gửi đến Phật và mong muốn tâm mình hướng thiện, không đố kị, tham sân si, cướp hại; kính bậc trên nhường người dưới, giúp người khó khăn... Năm thứ hương này quý hơn tất cả các thứ nhang bằng vật chất mà mình thường cúng dường lên Phật, Bồ Tát”.

Nhiều người tâm niệm số nén nhang mỗi lần thắp cũng quyết định không nhỏ may mắn, thành bại... Có người quan niệm, thắp nhang phải thắp 3 nén. Ba theo tiếng Hán là tam, tam phát âm gần giống tâm thì gọi là tâm. Có người thắp nhang theo phong thủy, thắp 5 nén là số sinh, tức là mong muốn làm ăn sinh lợi, phát triển; 6 nén là lộc; 9 nén là trường tồn... Khi thắp nhang xong, tàn nhang cong, uốn tròn... đối với rất nhiều người như thế mới thiêng, mới được phù hộ. Nhưng cũng có người tâm niệm nén nhang tàn hết, tàn thẳng đứng là tốt nhất, vì tâm mình ngay thẳng.

Nhất Sơn