2013 GMT+7

Thuế thu nhập cá nhân và những nghịch lý

Chủ nhật, 17/03/2013 | 21:59:00

Thuế thu nhập cá nhân có mục đích rất tốt đẹp: giảm chênh lệch giàu -nghèo trong xã hội, mỗi cá nhân góp phần chia sẻ trách nhiệm tài chính với quốc gia. Thực tế sau 4 năm thực hiện Luật thuế Thu nhập cá nhân 2007, hàng trăm ngàn người phải chịu nhiều thiệt thòi do những bất cập của chính sách thuế này.

“BUỒN” VÌ THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN

Tôi tốt nghiệp đại học, đến thử việc không lương tại một đơn vị. Công việc thuộc dạng hưởng thù lao theo sản phẩm. Cặm cụi làm việc bất kể thời gian, sức lực và hao phí sức khỏe, xăng xe, nhà trọ... cùng kết quả bao năm cha mẹ nuôi ăn học, cuối tháng được 3 triệu đồng. Khi lãnh tiền lại bị trừ 20%, tương đương 600 ngàn đồng. Sau mấy giây ngỡ ngàng, hỏi kế toán cơ quan thì được giải thích: cái đó có tên gọi là “thuế thu nhập cá nhân”.

Người làm trong công sở là đối tượng thu thuế thu nhập cá nhân dễ nhất (Ảnh chỉ mang tính minh họa)

Thì ra, theo quy định, tôi chưa có hợp đồng lao động, được xếp vào loại khấu trừ 10% nếu có mã số thuế, 20% nếu không có mã số thuế. Quy định này áp dụng đối với các khoản tiền công, tiền thù lao thực hiện dịch vụ mà không ký hợp đồng lao động, như tiền nhuận bút, tiền dịch sách, tiền giảng dạy, thực hiện các dịch vụ văn hóa, khoa học kỹ thuật... với mức tiền 1 triệu đồng/lần trở lên.

Tôi sống độc thân, thu nhập gồm lương và một số khoản làm thêm, tổng cộng khoảng 6-7 triệu đồng/tháng, sau khi trừ thuế thu nhập cá nhân thì mọi chi phí ăn ở, đi lại, sinh hoạt, phải tiết kiệm lắm mới đủ sống.

Hai vợ chồng trẻ với bao mơ ước hoài bão. “Sản phẩm” của ước mơ đầy màu hồng ấy là cô vợ trẻ... có bầu. Chỉ riêng dành cho sinh linh bé bỏng trong bụng 9 tháng ròng, có bà mẹ công chức hay nhân viên văn phòng nào chi phí trung bình dưới 2 triệu đồng/tháng? Thế nhưng khi tính thuế thu nhập cá nhân, phụ nữ có bầu vẫn phải áp dụng khung như người bình thường. Hai vợ chồng mới đi làm chỉ còn biết xin tiền cha mẹ và tiết kiệm từ xà bông, dầu gội đầu, kem đánh răng... để dành cho con.

Cuối năm thưởng tết được 5 triệu đồng, kế toán thông báo: “Tháng này lên khung thứ 3 đóng thuế thu nhập cá nhân rồi em nhé, 15%. Cuối năm tính lại, nếu không đến khung đó chị tính hoàn thuế cho”. Vậy là niềm vui với khoản “tiền tết” giảm hẳn ý nghĩa.

Trên đây là 4 câu chuyện nho nhỏ về thuế thu nhập cá nhân, được tác giả bài viết ghi chép lại trong thời gian vừa qua.

NGAY THẲNG THÌ THUA THIỆT

Hàng triệu người sắp “thoát” nộp thuế thu nhập cá nhân

Từ ngày 1-7-2013, Luật Thuế thu nhập cá nhân năm 2012 có hiệu lực. Theo đó, mức giảm trừ gia cảnh cho người nộp thuế là 9 triệu đồng/tháng (108 triệu đồng/năm), mức giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc là 3,6 triệu đồng/người/tháng.

Hiện tại mức giảm trừ gia cảnh cho người nộp thuế là 4 triệu đồng/tháng, tương đương 48 triệu đồng/năm. Nói cách khác, thu nhập từ 4 triệu đồng/tháng trở lên là bắt đầu phải đóng thuế. Có 7 mức đóng thuế (mức % phải đóng tương ứng với 7 khung thu nhập). Trong đó mức 1 từ 4-5 triệu đồng/tháng đóng thuế 5% thuế suất, 5-10 triệu đồng/tháng đóng 10%, 10-18 triệu đồng/tháng đóng 15%. Ví dụ thu nhập 11 triệu đồng/tháng thì đóng 5% của 1 triệu đồng + 10% của 5 triệu đồng + 15% của 1 triệu đồng. Mức giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc là 1,6 triệu đồng/người/tháng.

Theo thống kê của Bộ Tài chính (làm tròn số) năm 2009 cả nước thu thuế thu nhập cá nhân được hơn 14 ngàn tỷ đồng, năm 2010 tăng lên 26.200 tỷ đồng, năm 2011 là 38.500 tỷ đồng. Chiếm tỷ lệ cao nhất trong thu thuế thu nhập cá nhân là tiền lương, tiền công. Người nộp thuế ở bậc 1 chiếm gần 75% số người nộp thuế (2,6 trong số 3,8 triệu người đang nộp thuế thu nhập cá nhân) nhưng đóng góp chỉ khoảng 10% tổng tiền thuế thu được.

Xin được giải thích ngay đầu đề xen trong bài viết này: Đây chỉ là “một cách để nói chứ không phải là một cách để hiểu”. Đối với những người làm công ăn lương chân chính và trong thời buổi lạm phát mỗi năm ở mức 2 con số như hiện nay, kế toán thuế thực hiện đúng quy định thì bị mang tiếng là muốn có thành tích để báo cáo, nếu tìm cách “lách” thuế thu nhập cho nhân viên thì vi phạm pháp luật.

Thực tế không ai phủ nhận được tình trạng trốn thuế, hoặc lách luật trốn thuế thu nhập cá nhân diễn ra phổ biến trong thời gian qua. Việc trốn hoặc lách thuế thu nhập cá nhân không chỉ có những người thu nhập cao trong xã hội, như chuyên gia nước ngoài làm việc tại Việt Nam, những người có vị trí cao trong các tập đoàn, doanh nghiệp của nước ngoài tại Việt Nam, ca sĩ, cầu thủ bóng đá, người nổi tiếng... mà phổ biến chính ngay trong các công sở nhà nước hoặc doanh nghiệp, văn phòng - những người được xem như có thu nhập trung bình trong xã hội.

Trong hệ thống pháp luật về thuế, trong đó có pháp luật về thuế thu nhập cá nhân còn quá lỏng lẻo hiện nay, đối với những cá nhân hành nghề tự do, hoạt động độc lập, việc thống kê thu nhập và truy thu thuế thu nhập cá nhân rất khó. Ví dụ tiền thù lao biểu diễn của diễn viên, ca sĩ; thù lao dạy thêm của giáo viên; làm thêm ngoài giờ của bác sĩ, thu nhập của chủ vườn hồ tiêu, cao su... Tất cả những thu nhập không bắt buộc phải có “hóa đơn chứng từ” như vậy, để được tính vào thu nhập chịu thuế chỉ còn cách chờ... lương tâm của người có thu nhập cao.

Thu thuế thu nhập cá nhân, đối tượng dễ truy nhất là đội ngũ làm ở công sở, văn phòng và nguồn thu nhập chỉ từ công sở và văn phòng. Đây là câu chuyện “nắm kẻ có tóc” thì dễ, chứ nắm kẻ “trọc đầu” thì... hãy đợi đấy.

Trần Phương