Thời luận 20:09, 30/08/2021 GMT+7

Cụ thể, Philippines khởi kiện Trung Quốc 15 nội dung, tập trung vào 3 nhóm vấn đề: Một là yêu sách đường chín đoạn Trung Quốc đưa ra dựa trên “quyền lịch sử” không phù hợp với UNCLOS. Hai là, Philippines yêu cầu PCA xác định theo UNCLOS, thì một số thực thể địa lý, mà cả Philippines lẫn Trung Quốc yêu sách, là đảo, đá, bãi cạn lúc nổi lúc chìm hay bãi ngầm nằm hoàn toàn dưới mực nước biển, trên cơ sở đó để xác định hiệu lực pháp lý của các thực thể này. Ba là, Philippines yêu cầu PCA tuyên bố Trung Quốc đã vi phạm UNCLOS khi cản trở Philippines thực thi các quyền chủ quyền, quyền tài phán và quyền tự do của Philippines theo UNCLOS. 

Ngày 12-7-2016, Tòa trọng tài Quốc tế đã ra phán quyết như sau: Bác bỏ “quyền lịch sử” đối với tài nguyên trong đường 9 đoạn; Khẳng định các cấu trúc địa lý thuộc Trường Sa không có hiệu lực để có vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý; Các hoạt động của Trung Quốc ngăn cản Philippines thực hiện các quyền của mình trong vùng đặc quyền kinh tế, kể cả vùng biên xung quanh bãi cạn Scaborough là vi phạm UNCLOS 1982; Các hoạt động khai thác, xây đảo nhân tạo của Trung Quốc đã gây hại cho môi trường biển. Tất cả những hoạt động đó của Trung Quốc đã làm trầm trọng thêm tranh chấp. Và dù Trung Quốc từ chối tham gia vụ kiện nhưng việc này không làm mất đi thẩm quyền của PCA.

Như vậy, với những nội dung chủ yếu trong phán quyết nêu trên của PCA hầu như vượt quá mong đợi không chỉ của Philippines cũng như các nước ven biển Đông, mà với cả cộng đồng quốc tế. Thế nhưng ngay sau đó, Trung Quốc đã ra tuyên bố không chấp nhận phán quyết và đang triển khai mạnh mẽ các hoạt động cả trên phương diện ngoại giao lẫn ngoài thực địa để tìm cách vô hiệu hóa phán quyết của tòa trọng tài. Vì vậy, mặc dù phán quyết đã được công bố và là một phán quyết chung thẩm, bắt buộc các bên liên quan phải chấp hành nhưng khả năng thi hành sẽ còn là một vấn đề khá phức tạp khó khăn do các cơ quan tài phán chưa có cơ chế thi hành án, đặc biệt là phán quyết của PCA. 

Tuy nhiên, việc làm này của Trung Quốc đã ảnh hưởng không nhỏ đến hình ảnh, uy tín của quốc gia này trên trường quốc tế. Và mặc dù chưa có cơ chế, chế tài buộc Trung Quốc phải thực thi phán quyết nhưng nó vẫn có ý nghĩa và giá trị to lớn, tạo nền tảng đoàn kết các bên liên quan trong vấn đề chống bành trướng, bảo vệ tự do hàng hải hàng không ở biển Đông. Bởi lẽ, phán quyết nêu trên đã làm sáng tỏ sự thật đúng sai của một loại tranh chấp do việc giải thích và áp dụng sai UNCLOS 1982  để đưa ra các yêu sách phi lý, vi phạm đến các quyền và lợi ích chính đáng của các bên liên quan trong khu vực biển Đông. 

Xuất phát từ tình hình nêu trên, giải pháp khả dĩ là các bên bị xâm phạm bởi yêu sách phi lý của Trung Quốc, cần tiếp tục đấu tranh pháp lý mạnh mẽ, thiết thực, cụ thể hơn trên tinh thần thượng tôn pháp luật và bình đẳng giữa các quốc gia, dân tộc, bất kể lớn nhỏ hay giàu nghèo… Với Việt Nam, chúng ta kiên trì thực hiện đường lối đối ngoại của Đảng là giữ vững môi trường hòa bình, giải quyết mọi tranh chấp bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển.