Tòa soạn và Bạn đọc 06:26, 23/08/2017 GMT+7

Lời ru buồn ở xã nghèo

Đồng Nai là xã vùng sâu, xa của Bù Đăng, 56% số dân là đồng bào DTTS. Đời sống kinh tế chủ yếu dựa vào cây điều, tuy nhiên nhiều năm qua, sản lượng loại cây này liên tục giảm, đời sống người dân gặp nhiều khó khăn, nguy cơ thiếu ăn trong vùng đồng bào DTTS rất cao. Kinh tế yếu kém cũng là nguyên nhân làm cho đời sống tinh thần người dân nghèo nàn, nhận thức xóa bỏ hủ tục, tiếp cận các quy phạm pháp luật, đặc biệt là Luật Hôn nhân và gia đình càng hạn chế. Rất ít người ý thức được tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống gây ra hậu quả nghiêm trọng, lâu dài đối với cả gia đình và xã hội.

Lãnh đạo Ban Dân tộc HĐND tỉnh và UBND huyện Bù Đăng kiểm tra khu định cư thôn 8, xã Đồng Nai

Chủ tịch UBND xã Đồng Nai Nguyễn Thái Hà cho biết: “Lãnh đạo xã đã chỉ đạo các ban, ngành phối hợp hội, đoàn thể tăng cường tuyên truyền, phổ biến các quy định của pháp luật liên quan đến hôn nhân - gia đình, tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống cũng như tác hại, hệ lụy của vấn nạn này nhằm nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi trong vùng đồng bào DTTS. Tuy nhiên, tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống tại xã vẫn còn. Đây là vấn đề lãnh đạo xã rất trăn trở nhưng chưa tìm ra biện pháp hữu hiệu”.

Sau những nỗ lực vận động, tuyên truyền, từ năm 2015 đến nay, tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống ở Đồng Nai đã có xu hướng giảm. Cụ thể, năm 2015 tảo hôn 11 cặp, hôn nhân cận huyết thống 12 cặp thì năm 2016 lần lượt là 8 và 9 cặp; 7 tháng năm 2017 lần lượt là 8 và 5 cặp. Tuy nhiên theo thống kê, toàn huyện Bù Đăng từ đầu năm đến nay có 8 cặp tảo hôn và 5 cặp hôn nhân cận huyết thống thì xã Đồng Nai có số lượng cao nhất huyện.

khó chồng khó

Bù Đăng hiện có 34% là đồng bào DTTS với 57.900 người (39,7% số dân toàn huyện). Bà Điểu Hà Hồng Lý, Phó chủ tịch UBND huyện Bù Đăng cho biết, nhiều xã vẫn còn tình trạng cha mẹ ép gả con lấy chồng, lấy vợ khi chưa đủ tuổi kết hôn, phổ biến là đồng bào S’tiêng, Hơmông, Mạ... Vẫn còn không ít trường hợp làm cha, mẹ khi mới 15, 16 tuổi và anh, chị, em họ kết hôn trong phạm vi 3 đời. Thực hiện đề án “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng DTTS giai đoạn 2015-2025”, các cấp chính quyền ở Bù Đăng đã có nhiều biện pháp tuyên truyền phong phú, đa dạng. Đến nay, tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống giảm dần từ 32 cặp tảo hôn, 28 cặp hôn nhân cận huyết thống vào năm 2015 xuống còn 8 cặp tảo hôn và 5 cặp hôn nhân cận huyết thống trong 7 tháng năm 2017. Tuy nhiên, xóa bỏ được hủ tục, nâng cao nhận thức người dân vẫn còn nhiều khó khăn.

Người dân đến giao dịch tại UBND xã Đồng Nai (ảnh chỉ mang tính chất minh họa)

Nguyên nhân của nạn tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống khó xóa bỏ chủ yếu do nhiều hủ tục ăn sâu vào tiềm thức người dân như nối dây, hứa hôn, nội hôn tộc người, ngoại hôn dòng họ tính theo họ mẹ hoặc lấy vợ (chồng) để có người làm... Trong khi đó, việc tập hợp, phát huy vai trò của tổ chức đoàn thanh niên, hội phụ nữ... vẫn rất hạn chế. Ngoài ra, một số trẻ vị thành niên không có kỹ năng trong phòng tránh thai nên khi lỡ mang thai buộc phải tổ chức đám cưới.

Khi được hỏi: Liệu có thể dựa vào hội đồng già làng, người có uy tín và các hội, đoàn thể để từng bước xóa bỏ hôn nhân cận huyết thống và tảo hôn? Chủ tịch UBND xã Đồng Nai Nguyễn Thái Hà vẻ mặt trầm tư hẳn: “Đời sống đồng bào nơi đây khó khăn nên chủ yếu lo kinh tế, rất khó tạo sân chơi nhằm tập hợp những đối tượng này. Từ đó việc tuyên truyền, kể cả lồng ghép cũng rất khó”.

Duy tình hay duy lý?

Các vụ việc tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống trong đồng bào DTTS thời gian qua nếu bị phát hiện cũng chỉ nhắc nhở, chưa có trường hợp nào bị xử lý hình sự, phạt hành chính bởi nhiều nguyên nhân, mà trong đó “tình làng, nghĩa xóm” lại là trở ngại, khó xử lý... Bà Điểu Hà Hồng Lý, Phó chủ tịch UBND huyện Bù Đăng chia sẻ: “Hiện chế tài xử lý các trường hợp tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống còn nhẹ, chưa mang tính răn đe. Bên cạnh đó, sự can thiệp từ chính quyền, hội, đoàn thể ở cơ sở còn chưa mạnh mẽ, thiếu kiên quyết. Việc tuyên truyền còn nhiều bất cập dẫn đến hiệu quả chưa cao”.

Chế tài xử lý tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống đã quy định tại các luật hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình. Nhưng hiện nay, việc áp dụng pháp lý đang bị bỏ quên, dẫn đến tình trạng vi phạm pháp luật về độ tuổi kết hôn, hôn nhân cận huyết thống vẫn còn xảy ra nhiều. Vì vậy, ngoài phổ biến kiến thức cho người dân hiểu hậu quả, hệ lụy do thực trạng này gây ra thì rất cần mạnh tay xử lý hành chính, thậm chí khởi tố hình sự những vụ ép gả, gả cận huyết thống nhằm cảnh báo chung, tạo sức răn đe. Có như vậy mới cảnh tỉnh, dần dần thay đổi được hành vi, từng bước hạn chế và tiến tới chấm dứt tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống.

Ông Điểu Điều, Trưởng ban Dân tộc HĐND tỉnh cho rằng: “Dễ dãi với người vi phạm đã tạo ra tâm lý xem nhẹ pháp luật trong một bộ phận người dân diễn ra thời gian qua”. Để giảm thiểu nạn tảo hôn, hôn nhân cận huyết trong đồng bào DTTS thì cả hệ thống chính trị phải vào cuộc tích cực; kể cả bí thư, trưởng thôn, ấp cũng phải gắn trách nhiệm. Hội, đoàn thể và chính quyền các cấp cần tích cực mở lớp tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ tuyên truyền viên, hòa giải viên, cộng tác viên dân số ở cơ sở... để lồng ghép nâng cao nhận thức trong cộng đồng”.

Tảo hôn ảnh hưởng trực tiếp đến thể chất, tâm sinh lý, sức khỏe sinh sản của phụ nữ, nhất là trẻ em gái. Cơ thể phát triển chưa hoàn thiện, việc quan hệ tình dục sớm, mang thai, sinh đẻ, nuôi con sớm làm chậm quá trình phát triển thể chất tự nhiên của con người, dẫn tới thoái hóa và các di chứng bệnh tật, làm suy kiệt sức khỏe của cha, mẹ và con. Ở độ tuổi cắp sách đến trường mà vội vã làm dâu nên các em chưa kịp chuẩn bị cả về tâm lý, sức khỏe. Vai trò làm vợ, làm mẹ trở thành trách nhiệm nặng nề, vượt quá sức và sự hiểu biết của các em. Từ đó rất dễ phát sinh nhiều mâu thuẫn đối với chồng, gia đình chồng và sang chấn tâm lý...

Kết hôn cận huyết thống lại làm suy giảm sức khỏe, tăng tỷ lệ bệnh tật do kết hợp gen mang lại, gây suy thoái chất lượng giống nòi; sinh ra con dị dạng hoặc bệnh di truyền như mù màu, bạch tạng, da vảy cá mở đầu cho cuộc sống tàn phế suốt đời... Chính vì thế, cần phải xem tảo hôn và hôn nhân cận huyết là vấn nạn phải xóa bỏ ngay vì chất lượng cuộc sống cả cộng đồng.

Ngọc Tú