Tòa soạn và Bạn đọc 10:06, 08/03/2014 GMT+7

Với tổng diện tích hơn 1.000 ha, hồ Bàu Đưng nằm trên địa bàn hai huyện Lộc Ninh và Bù Đốp. Sau khi UBND tỉnh cấp giấy phép khai thác khoáng sản than bùn tại xã Tân Thành (Bù Đốp) cho Công ty TNHH Thanh Tòng (tháng 1-2009) và Công ty cổ phần sinh học Thế Kỷ (7-2010) thì xảy ra tình trạng người dân trong vùng đua nhau móc mương bao chiếm đất bàu, xâm phạm nghiêm trọng nguồn tài nguyên của tỉnh và làm mất an ninh trật tự địa bàn. Hình thức bao chiếm của người dân là khơi thông dòng chảy cho hồ cạn trơ đáy để chiếm đất.

“XẺ THỊT” LÒNG HỒ

Ông Nguyễn Văn Nu, Chủ tịch UBND xã Tân Thành cho biết: Phần diện tích của bàu nằm trên địa bàn xã Tân Thành rộng trên 500 ha, trước đây là nguồn cung cấp nước tưới phục vụ sản xuất nông nghiệp của nhân dân các ấp Tân Hiệp, Tân Hội, Tân Định và Tân Lợi. Sau khi tỉnh cấp giấy phép khai thác than bùn cho các công ty Thanh Tòng và Thế Kỷ với diện tích hơn 200 ha thì người dân đổ xô xuống bàu lấn chiếm đất. Trong đó, dự án của công ty Thanh Tòng bị 54 hộ bao chiếm; dự án của công ty Thế Kỷ có số hộ bao chiếm ít, nhưng diện tích lớn hơn. Mặc dù chính quyền địa phương đã tuyên truyền vận động và kiểm tra, xử lý hành chính nhiều lần, thậm chí huy động lực lượng công an, xã đội xuống hiện trường tạm giữ xe, máy phục vụ việc bao chiếm đất nhưng sự việc vẫn đâu hoàn đấy vì xã không có thẩm quyền xử lý.

Trong những trường hợp bao chiếm, nhiều nhất là hộ ông Nguyễn Văn Chiếu ở ấp Tân Hiệp với diện tích trên 100 ha. Bắt đầu từ năm 2009, ông Chiếu đã mua xà lan và máy múc dùng vào việc bao chiếm. Ngoài diện tích hiện có, ông Chiếu còn tiếp tay cho nhiều hộ xâm canh trái phép đất bàu bằng cách cho thuê xà lan, máy múc. Chủ tịch UBND xã Tân Thành cho biết thêm, lực lượng công an và ngành chức năng đã kiểm tra, xử phạt hành chính, nghiêm cấm hành vi lấn chiếm và tiếp tay cho lấn chiếm đất bàu của hộ ông Chiếu. Gần đây nhất, ngày 8-12-2013, UBND xã mời ông Chiếu lên làm việc, yêu cầu ông không được móc mương làm thất thoát nguồn nước trong bàu. Ông Chiếu cam kết hoàn toàn chịu trách nhiệm nếu tiếp tục làm thất thoát nguồn nước. Nhưng ngay sau đó, ông này vẫn công khai đưa máy múc vào bao chiếm đất.

Tình trạng bao chiếm, móc mương thoát nước ra sông Măng làm cạn kiệt nguồn nước trong bàu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến mạch nước ngầm khu vực và nước tưới cho sản xuất nông nghiệp (Báo Bình Phước số 2052, thứ Sáu ra ngày 12-4-2013 trên trang 8 có đăng bài “Người dân ấp Tân Hiệp mong sớm khôi phục bàu Đưng”, phản ánh những bức xúc của người dân sống xung quanh). Công ty Thanh Tòng cũng khởi kiện các hộ bao chiếm đất thuộc dự án được giao ra Tòa án nhân dân huyện. Ngày 10-6-2013, UBND tỉnh ban hành các quyết định 981, 982 thu hồi giấy phép hoạt động khai thác khoáng sản than bùn của 2 công ty Thanh Tòng và Thế Kỷ. Lý do, quá thời hạn 12 tháng vẫn không thực hiện việc xây dựng cơ bản và đưa mỏ vào khai thác mà không có lý do chính đáng. Toàn bộ diện tích đất thu hồi giao cho địa phương quản lý.

HỆ LỤY TỪ VIỆC BAO CHIẾM ĐẤT BÀU

Ông Nguyễn Tấn Lực, Chủ tịch HĐND xã Tân Thành cho biết: Từ khi các hộ dùng phương tiện cơ giới đào mương thoát nước để lấy đất trồng cây ngắn ngày thì tình trạng khô hạn, mất nước ngày càng gay gắt hơn, bởi bàu Đưng là rốn nước và giữ ổn định mạch nước ngầm trong khu vực. Đầu năm 2013, nắng nóng kéo dài làm cạn kiệt nguồn nước các ao, hồ trên địa bàn 3 xã Lộc An, Lộc Hiệp (Lộc Ninh) và Tân Thành (Bù Đốp), nhất là ở các ấp giáp bàu. Theo kết quả khảo sát cuối năm, Tân Thành có 24,3 ha cà phê, 392,6 ha hoa màu, 313,34 ha tiêu và một số diện tích cây trồng khác bị thiếu nước tưới trầm trọng do bàu Đưng cạn kiệt nguồn nước. Hiện phần lớn các ao hồ và giếng đào đã cạn khô, trong khi diễn biến thời tiết gần đây cho thấy, tình hình nắng hạn sẽ còn kéo dài, nguy cơ cây chết hàng loạt, nhất là cây tiêu sẽ khó tránh khỏi.

Gắn bó với mảnh đất Tân Thành từ năm 1991, ông Nông Văn Món, nông dân sản xuất giỏi vươn lên làm giàu từ cây lúa ở ấp Tân Hội, xã Tân Thành bùi ngùi: Gia đình tôi có hơn 10 ha ruộng lúa nằm giáp bàu Đưng. Trước đây, bàu không bao giờ cạn nước, ngay cả vào đỉnh điểm mùa khô. Mỗi năm gia đình tôi đều trồng 2 vụ lúa và xen canh cây ngắn ngày. Giờ đây, mảnh ruộng này chỉ trồng được 1 vụ lúa, sau đó phải bỏ hoang, không thể trồng thêm loại cây gì khác do thiếu nước. Đáng tiếc là nhiều cá nhân có diện tích cây tiêu lớn nằm sát bàu và dùng nước từ đây tưới cho cây trồng, nhưng vì hám lợi mà ra bao chiếm đất. Họ không ý thức được đang làm cạn kiệt nguồn nước và triệt hạ nguồn sống của chính mình.

Ông Diệp Văn Hải quê ở tỉnh Vĩnh Long lên Tân Thành thuê 3 ha đất của một hộ bao chiếm trồng bắp và lúa cho biết: Mực nước ngầm trong bàu ngày càng giảm mạnh. Năm trước vào thời điểm này, cây bắp lên đều và cho năng suất cao, năm nay gieo hạt cả tháng nhưng chỉ nhô lên lúp xúp như cây cỏ vì thiếu nước.

GIẢI PHÁP NÀO ĐỂ GIỮ NƯỚC BÀU ĐƯNG?

Đại diện cho cử tri xã Tân Thành, ông Nguyễn Tấn Lực kiến nghị: Muốn giữ được nguồn nước trong bàu, các cấp chính quyền và ngành chức năng cần xử lý nghiêm những trường hợp lấn chiếm. Trước mắt UBND xã phải có kế hoạch ngăn dòng chảy do các hộ dân khai thông bàu để giữ lại nguồn nước tưới cho mùa khô năm nay. Ông Lực cũng đề nghị cấp có thẩm quyền hỗ trợ nguồn vốn, khảo sát và xây dựng đập tràn giữ nguồn nước phục vụ sản xuất nông nghiệp trong thời gian tới.

Ông Nguyễn Văn Nu, Chủ tịch UBND xã Tân Thành cho hay: Mùa khô năm 2013 là đỉnh điểm báo động về tình trạng mất nguồn tưới với trên 500 hộ dân bị ảnh hưởng và hàng ngàn ha tiêu, cà phê, cây ăn trái bị khô héo. Trước những dự báo khốc liệt của mùa khô năm nay, UBND xã đã cùng các ban, ngành trực tiếp xuống hiện trường khảo sát, đề xuất UBND huyện cho đắp đê ngăn dòng chảy mà người dân đã khơi thông; hỗ trợ vốn đầu tư đắp đập giữ nước để ổn định mạch nước ngầm và xử lý nghiêm các đối tượng cố tình vi phạm. Với những hộ đã xâm canh, bao chiếm, UBND xã sẽ vận động chấm dứt việc bao chiếm và lập biên bản xử lý nghiêm những hộ tái phạm.

Trên danh nghĩa đất đã giao cho UBND xã Tân Thành quản lý, nhưng thực tế toàn bộ diện tích này đều đã bị người dân bao chiếm. Trong khi người dân ngang nhiên lấn chiếm đất, thì chính quyền địa phương vẫn loay hoay tìm hướng giải quyết. Nếu thực hiện theo đề xuất của UBND xã thì chỉ đáp ứng được yêu cầu trước mắt, còn về lâu dài việc thu hồi đất sẽ rất khó khăn. Rất mong UBND huyện Bù Đốp có những giải pháp mạnh tay và quyết liệt hơn, nếu không sự việc sẽ rất khó xử lý và ảnh hưởng xấu đến tình hình phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng  - an ninh tại địa phương.

L. Phương - Đ.Trọng