Văn hóa 14:12, 20/12/2013 GMT+7

Từ xa xưa, người Xêtiêng ở Bình Phước đã coi làm đẹp là việc không thể thiếu trong đời sống hàng ngày. Họ không chỉ làm đẹp bằng trang sức như vòng tay, vòng chân, vòng cổ, khuyên tai, những phục trang váy, khố... mà còn biết làm đẹp bằng cách trang điểm mang đậm tính thẩm mỹ, ẩn chứa nhiều giá trị nghệ thuật.

Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, người Xêtiêng thích để tóc dài để búi thành cục sau đầu. Cả phụ nữ và nam giới tự búi tóc rất cầu kỳ. Đàn ông Xêtiêng dùng tre trong rừng tạo thành vòng tròn đội trên đầu và trên đó còn dắt nhiều lá cây rừng nhằm chống nắng và làm đẹp. Theo truyền thống, đàn ông Xêtiêng thường búi tóc và dắt một nanh heo. Để có chiếc răng heo như vậy, người vợ phải nuôi heo từ 5 đến 6 năm hoặc hơn. Điều này thể hiện sự quan tâm của người vợ đối với chồng. Người chồng có chiếc nanh heo dắt sau tóc lấy làm hãnh diện vì nó là biểu hiện cho cái đẹp và giá trị hơn là báo hiệu mình có người vợ thương chồng, giỏi giang.

Xăm khắc là kiểu trang trí rất công phu, kỹ lưỡng, thể hiện trình độ tạo hoa văn với những đường nét sắc sảo. Đồng bào Xêtiêng xưa thể hiện nhiều hình xăm đa dạng, như mặt trời, ngôi sao, hình vuông, hình chữ thập, hình tròn, dấu chấm... Nơi xăm thường là trên trán, cổ. Xưa kia, việc xăm của người Xêtiêng thường gắn với lễ thành đinh, các hình xăm ghi nhận người đó đã là thành viên chính thức của cộng đồng. Việc xăm khắc của người Xêtiêng còn nhằm chống lại ma giáo, bùa chú, các con vật làm hại và để linh hồn người khi ngủ vẫn nhận ra chủ của mình, vì nếu hồn lạc thì người đó sẽ đau ốm, bệnh tật và chết.

Để làm đẹp và chứng minh là người đã trưởng thành, đồng bào Xêtiêng xưa còn có tục xâu lỗ tai. Người Xêtiêng xâu lỗ tai, sau đó đeo khuyên tai vào. Lỗ xâu càng rộng càng đẹp. Vì vậy phụ nữ Xêtiêng thường đeo nhiều vòng khuyên tai. Khuyên tai vừa lớn vừa nặng được làm bằng bạc, đồng, xương để kéo rộng lỗ tai. Đường kính và trọng lượng khuyên tai to tỷ lệ thuận với tuổi tác. Theo quan niệm của đồng bào Xêtiêng, tai càng đeo khuyên dài, xệ xuống càng đẹp. Xâu lỗ tai vừa thể hiện tính thẩm mỹ trong trang sức, vừa là tiêu chuẩn để xác định sự trưởng thành của một thành viên trong cộng đồng.

Tục cà răng là một quan niệm về cái đẹp, vừa có ý nghĩa thay đổi lớp tuổi, vừa thay đổi thân phận của con người. Tục lệ này chứng minh sự trưởng thành của một thành viên trong cộng đồng. Thường thì nam nữ khi đến tuổi trưởng thành phải cưa, mài từ 4 đến 6 cái răng cửa đến sát lợi. Đến tuổi trưởng thành, thành viên nào không thể hiện phong tục này sẽ bị cộng đồng ruồng rẫy, khinh bỉ và không chấp nhận sự có mặt của người đó trong đời sống, sinh hoạt.

Cách làm đẹp của người Xêtiêng xưa như búi tóc, xâu tai, xăm mình, cà răng hiện chỉ thấy ở những người già trên 60 tuổi thuộc vùng cao. Nam nữ thanh niên có xu thế ưa chuộng cách làm đẹp từ người Kinh như dùng mỹ phẩm, nhuộm tóc, trang sức bằng vàng, các loại vòng, nhẫn, khuyên tai và đồng hồ đeo tay... Vì vậy, xu hướng làm đẹp truyền thống xưa của người Xêtiêng ngày càng bị mai một. Tuy nhiên, cách làm đẹp của người Xêtiêng xưa ở Bình Phước vẫn gắn bó mãi với họ, vẫn là nét đẹp văn hóa truyền thống đặc sắc trong kho tàng văn hóa dân tộc Việt Nam.         

Đình Tâm