ÔN CỐ TRI TÂN 10:26, 08/07/2017 GMT+7

BP - Võ Duy Ninh là vị võ quan cao cấp của nhà Nguyễn đầu tiên đã tuẫn tiết trong cuộc chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Theo sách “Đại Nam chính biên liệt truyện”, Võ Duy Ninh có tên chữ là Trọng Chí, biệt hiệu Trúc Nghiêm, Võ Chí Hiên, người làng Đại An, xã Hành Phong (nay là xã Hành Thuận, huyện Nghĩa Hành), tỉnh Quảng Ngãi. Theo gia phả gia đình, ông là con giữa của một gia đình có 3 anh em trai. Năm 1834, ông đỗ cử nhân khoa Giáp Ngọ tại trường thi Thừa Thiên, được cử làm Hành tẩu bộ Lại.

Cũng theo gia phả, ông là người văn hay, chữ tốt, có giọng đọc hay nên được vua Tự Đức nhiều lần triệu ông đến đọc văn tế ở lễ tế đàn Nam Giao. Năm 1847, ông được làm Bố chánh sứ tỉnh Phú Yên. Năm 1848, làm Chánh Chủ khảo trường thi Hương, Thanh Hóa. Năm 1852, ông được triều đình điều về làm Tham tri bộ Lại. Năm 1856, ông được bổ nhiệm làm quan Duyệt quyển khoa thi Hội.

Minh họa: S.H

Ngày 1-9-1858, liên quân Pháp - Tây Ban Nha do Rigault de Genouilly chỉ huy nổ súng tấn công Đà Nẵng, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược nước ta. Tháng 10 năm đó, theo lệnh triều đình, dù đang còn cư tang mẹ, Võ Duy Ninh phải tức tốc trở ra kinh đô nhận chức Hộ đốc thành Gia Định và nhanh chóng vào Nam kỳ, tăng cường khả năng phòng thủ tại chỗ, sẵn sàng chống trả với kẻ thù, bảo vệ đất đai Tổ quốc. Đầu năm sau, ông được thăng làm Tổng đốc Định - Biên, cai quản 2 tỉnh Gia Định và Biên Hòa. Tuy nhiên, khi ông vừa đến Gia Định nhậm chức Tổng đốc mới được 2 ngày thì quân Pháp nổ súng tấn công Cần Giờ - Gia Định.

Nhận thức được tiềm lực của quân Pháp, một mặt ông tìm cách gọi quân cứu viện từ các tỉnh đến cứu thành, một mặt chấn chỉnh đội ngũ và tinh thần binh lính. Khi quân Pháp ồ ạt tiến vào cửa thành, bắn phá các pháo đài dọc sông và tiến thẳng vào thành Gia Định, ông đốc thúc quân đội kháng cự mãnh liệt, song không giữ nổi thành trước binh lực mạnh áp đảo của địch. Quân Pháp vào được thành, Tổng đốc Võ Duy Ninh trúng đạn trọng thương bất tỉnh. Ông được quân sĩ cõng về làng Phước Lý thuộc huyện Phước Lộc. Sau khi tỉnh dậy, biết được quân Pháp đã chiếm thành Gia Định, ông đã rút gươm tự sát vào ngày 17-2-1859. Sau khi lấy được thành, ngày 18-3-1859, quân Pháp cho đặt mấy chục ổ thuốc nổ phá tung nhiều đoạn tường thành, đốt dinh thự và các loại kho tàng bên trong, đốt cả lúa của dân. Có giai thoại kể rằng, kho thóc thành Gia Định khi ấy cháy mãi đến 2 năm mà khói còn nghi ngút.

Tin thành Gia Định thất thủ về đến triều đình, chiếu theo luật, vua Tự Đức cho tước bỏ phẩm hàm của Tổng đốc Võ Duy Ninh. Về sau, nhờ có quan Khâm sai đại thần Nguyễn Bá Nghi đi Nam kỳ, nắm rõ được sự tình liền làm 3 tờ sớ tấu xin vua cho tìm hài cốt của Võ Duy Ninh mang về. Lần thứ 3, vua Tự Đức mới chuẩn tấu sau khi đã phạt Nguyễn Bá Nghi 3 tháng lương bổng. Mãi đến năm Bảo Đại thứ 6, Võ Duy Ninh mới được phục hồi phẩm hàm và được vua ban di sắc với ý nói hoàn cảnh của ông chỉ là do vua không thấu hết.

Võ Duy Ninh có 2 người vợ và 4 người con - hai trai, hai gái. Bà chánh thất Đào Thị Thạnh là con gái của Thượng thư bộ Lại Đào Nguyên Phổ, quê ở Bà Chiểu, Gia Định. Sau khi vuaTự Đức chấp nhận cho gia đình cải táng hài cốt chồng về quê, bà cùng con trai là Võ Duy Lập lặn lội vào Bà Chiểu, mất 1 năm trời mới tìm được hài cốt ông ,rồi thêm 3 tháng ròng rã nữa mới đưa được về an táng tại xã Chánh Lộ (thành phố Quảng Ngãi ngày nay).

Sau khi cha “tuẫn tiết theo thành”, noi gương trung liệt của cha và cũng là trả thù nhà đền nợ nước, Võ Duy Lập gia nhập nghĩa quân của Trương Công Định, tiếp tục chống Pháp. Ông trở thành người anh hùng nghĩa quân, khai sinh ra chiến khu Đồng Tháp Mười, chiến đấu trong 5 năm tới ngày hy sinh (1866), được nghĩa quân tôn phong là “Thiên hộ Vương”. Ông trở thành huyền thoại tượng trưng cho sự bất khuất ngoan cường của người dân Nam bộ chống thực dân Pháp xâm lược. Sau khi Thiên hộ Vương Võ Duy Lập mất, giặc Pháp đã truy tìm tung tích con cháu người anh hùng để truy sát. Con cháu của Võ Duy Lập phải thay tên đổi họ và ly tán khắp nơi.

Lời bàn:

Từ nội dung của giai thoại này cho thấy, Võ Duy Ninh đã đi vào lịch sử bằng một lựa chọn dứt khoát và minh bạch: Với vai trò Tổng đốc Định - Biên, ông đã làm hết sức mình cho công tác bố phòng, cương quyết đương đầu, không hề run sợ trước đại bác tàu đồng tối tân của bọn thực dân Pháp xâm lược. Rồi khi trận chiến ngã ngũ, quân thua, thành vỡ, ông quyết định tử tiết. Cái chết của ông mở đầu cho một giai đoạn lịch sử bi đát của dân tộc, nhưng đồng thời cũng cho thấy một tinh thần hy sinh lẫm liệt của các bậc sĩ phu Việt Nam: lấy cái chết để báo đền Tổ quốc.

Như vậy, Võ Duy Ninh là vị võ tướng đầu tiên hy sinh trong cuộc chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Noi gương ông, mấy chục năm sau, ở vùng miền nào trên đất nước Việt Nam cũng có những người anh hùng vị quốc vong thân như Trương Công Định (1864), Nguyễn Tri Phương (1873), Hoàng Diệu (1882), Phan Đình Phùng (1896)... Đặc biệt là người con của Võ Duy Ninh là Võ Duy Lập noi gương cha và trở thành anh hùng tiêu biểu trong phong trào võ trang chống Pháp ở vùng đất phía Nam - góp phần viết nên trang chiến sử hào hùng của dân tộc nửa sau thế kỷ XIX.

N.D